«საქართველო და მსოფლიომ» რამდენიმე შეკითხვით მიმართა იურიდიულ მეცნიერებათა დოქტორს, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორს _ მარიამ ცაცანაშვილს.
_ ავადსახსენებელმა კოაბიტაციამ ხალხისა და მთავრობის მოთმინების ფიალა, როგორც ჩანს, აავსო და გადმოვიდა კიდეც ზოგიერთი მაქსიმალისტური იდეისა თუ წინადადების სახით. მათ შორის არის «ნაციონალური მოძრაობის» აკრძალვა და «ნაცების» «გამორჩეული» თანამდებობის პირებისთვის სახელმწიფო მოღვაწეობის აკრძალვის მოთხოვნა.
თქვენ, როგორც მეცნიერი–იურისტი, რა კომენტარს გააკეთებთ?
_ კოაბიტაცია, თქვენს მკითხველებს მოეხსენებათ, ნიშნავს თანამშრომლობას რაღაც საქმის საკეთებლად საზოგადოებრიობის თუ პიროვნების სასიკეთოდ. ჩვენთან იმიტომ მოგვბეზრდა, რომ არ შედგა ასეთი თანამშრომლობა, არ გამოიკვეთა მიზანი, რაშიც შესაძლებელი იქნებოდა თანამშრომლობა. ეს გახდა საშუალება ხელისუფლების განაწილების იმ ძალებს შორის, რომლებიც პოლიტიკური ასპარეზის წინა პლანზე არიან დღეს გამოსულნი.
«ქართულმა ოცნებამ» ხელისუფლება მთლიანად ვერ აიღო ხელში, რადგან კონსტიტუციური გზით მიდიოდა, პრეზიდენტი კი, რომელიც «ნაციონალური მოძრაობის» ლიდერი იყო, «ნაციონალების» პრეზიდენტად დარჩა და დაუპირისპირდა პარლამენტის უმრავლესობას.
ასეთ ვითარებაში პოლიტიკური კრიზისის თავიდან ასაცილებლად მოუხმობენ კოაბიტაციის იდეას, თანამშრომლობის პრინციპს, რომელიც, როგორც ვნახეთ, არ შედგა. ამიტომ იყო, რომ კოაბიტაცია გახდა საშუალება ხელისუფლების მხოლოდ შესრულების და არა ხელისუფლების განხორციელების.
_ თანაც ცალმხრივია. თუ «ქართული ოცნება» გარკვეულ დათმობებზეც კი მიდის, მეორე მხარე, ოპოზიცია და, უპირველეს ყოვლისა, საპარლამენტო უმცირესობა, ნაცვლად იმისა, რომ ცხრაწლიანი მმართველობის დროს ჩადენილი დანაშაულობანი მოენანიებინა და ბოდიში მოეხადა ხალხის წინაშე, აქეთ უტევს. ეგებ, მეშლება, ამას რომ ვამბობ?
_ სწორად ბრძანებთ. ბოდიშის მოხდა ჩადენილი დანაშაულის ან გადაცდომის აღიარებას ნიშნავს. ისინი არც აპირებენ, აღიარონ და რახან ამას არ აკეთებს რომელიმე პოლიტიკური ძალა თუ ლიდერი, მაშინ წინსვლა თითქმის შეუძლებელია. გერმანელმა ერმა მსოფლიოს ბოდიში როცა მოუხადა ფაშისტური რეჟიმის გამო, მხოლოდ ამის შემდეგ დაიწყო მისი წარმატებული წინსვლა.
_ როგორ მიგაჩნიათ: გამართლებულია თუ არა დღეს ხალხში გაბატონებული მოსაზრება «ნაციონალური მოძრაობის» აკრძალვის შესახებ, თუნდაც ის, რომ ამ მოძრაობის ბოსები ამოიკვეთონ ქვეყნის პოლიტიკური ცხოვრებიდან?
_ ასეთი განწყობილება ქვეყანაში განვითარებული მოვლენების თანმდევი შედეგია. ბოდიში რომ მოეხადათ, მაშასადამე, უნდა ეღიარებინათ დანაშაული, ეთანამშრომლათ ახალ ხელისუფლებასთან თუნდაც ისეთ ძირითად საკითხებში, როგორიცაა სოციალური დაუცველობა, განათლების პრიორიტეტულობა, სამართლიანობის დამკვიდრება და ა.შ., რათა ადამიანებს თავიანთ მხრებზე ცხოვრების ტვირთის შემსუბუქება ეგრძნოთ, ისინი კი კონფრონტაციის გზით წავიდნენ. ხალხი მზად იყო, გარკვეულწილად დაევიწყებინა მათი მმართველობისთვის დამახასიათებელი ძალადობრივი, ანტიდემოკრატიული, ტოტალიტარული, ხშირ შემთხვევაში, ტირანული მეთოდები, რომლებიც საკუთარი მოსახლეობის დაშინებისა და დათრგუნვისკენ იყო მიმართული. მაგრამ სააკაშვილის უგუნური წაქეზებით მათ გააგრძელეს ერთხელ და სამუდამოდ არჩეული გაუკუღმართებული, ანტისახალხო მოქმედება და ჩვენი ქვეყნის მოქალაქეებმა მოითხოვეს მათი გაძევება არამარტო პოლიტიკური ასპარეზიდან, არამედ საერთოდ ამოკვეთა პოლიტიკის ისტორიიდან.
ეს მოთხოვნა აბსოლუტურად ლოგიკურია და, ვიმეორებ, ამ ერთი წლის განმავლობაში განვითარებული მოვლენების თანმდევი შედეგია.
განვლილი ერთი წელიწადი «ნაციონალების» მიერ ხალხის მასხრად აგდების წელიწადი, აშკარა დემონსტრაცია იმისა, თუ როგორ დასცინოდნენ ისინი ადამიანებს.
თუმცა ისიც უნდა ვთქვათ, რომ ამას ერთგვარად ხელი შეუწყო კოალიცია «ქართული ოცნების» ერთგვარმა უხერხემლობამაც.
_ «ნაციონალებმა» თავიანთი მმართველობის პერიოდში მიიღეს დოკუმენტი, რომლის ძალითაც ყოფილ კომუნისტურ ფუნქციონერებს აეკრძალათ სახელმწიფო მოღვაწეობა, მათ უფლება წაერთვათ, ყოფილიყვნენ წარმოდგენილი პარლამენტში, სხვა არჩევით ორგანოებში. გასული საუკუნის 30-იანი წლების «ლიშენცების» მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ. თქვენ, როგორც იურისტი, ფიქრობთ, რომ იგივე უნდა გავრცელდეს «ნაცებზეც»?
_ მიმაჩნია, რომ ეს ადამიანის უფლებათა შეზღუდვა იყო და ასეთივე იქნება, თუ «ნაცებზეც» იმავეს გავავრცელებთ. მხოლოდ იმის გამო, რომ ადამიანი რომელიღაც პარტიის წევრი იყო, აუკრძალო თანამდებობის დაკავება, ესაა შეცდომაც და იდეოლოგიური წნეხიც. ასეთი წნეხი პოსტკომუნისტურ ქვეყნებში გამოიყენეს, მაგრამ ვერ ვიტყვით, რომ ამან სოციალურად და პოლიტიკურად სასურველი შედეგი გამოიღო, რომ ღირდა ამის გაკეთება.
თუ ჩვენ იმავე გზით წავალთ და «ნაციონალებს», როგორც იმ პარტიის წევრებს, აკრძალვებს დავუწესებთ, ეს იდეას კი დაარტყამს, მაგრამ ჩვენ ხომ კარგად ვხედავთ, ადამიანების ქამელეონისებრ ფერიცვალებას: ისინი, ვინც «მოქალაქეთა კავშირის» ყველაზე აგრესიულ ფრთას წარმოადგენდნენ, კომპარტიიდან და კომკავშირიდან იყვნენ მოსულები, დაანგრიეს ეს პარტია, გადმობარგდნენ «მოქკავშირში», ისიც დაანგრიეს, გადავიდნენ «ნაციონალურ მოძრაობაში», ახლა ამასაც გამოეყოფიან და ან «ქართულ ოცნებაში» გადავლენ, ან სხვა პარტიას მონახავენ.
ეს ადამიანები ცეცხლს უკიდებენ იმ პარტიებს, იმ ხიდებს წვავენ, რომლებზეც თვითონ გაუვლიათ… მაგრამ სახელმწიფოსა და საზოგადოების წინსვლისთვის საჭირო საქმეს არ აკეთებენ და მაღალ პოსტებს იყენებენ, როგორც იარაღს საკუთარი კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად.
_ ესე იგი, აკრძალვა ეფექტიან შედეგს არ მოგვცემს.
_ დიახ, უეფექტო იქნება.
_ მაგრამ იმ «ნაციონალებმა», რომლებიც თანამდებობებზე ყოფნის დროს დანაშაულს სჩადიოდნენ, სისხლის სამართლის დანაშაულს, ხომ უნდა აგონ პასუხი?
_ რა თქმა უნდა, კანონის წინაშე უნდა აგონ პასუხი. ერთი მეორეს არ გამორიცხავს. პერსონიფიცირებულად ჩადენილ დანაშაულზე პასუხისმგებლობა პერსონიფიცირებულად უნდა გავრცელდეს.
პოლიტიკურ პასუხისმგებლობაზე «ნაციონალურმა მოძრაობამ» უკვე მიიღო ხალხის რეაქცია: ხალხმა უთხრა არა. ახლა დგება საკითხი, იმათი პასუხისმგებლობის, ვისაც დანაშაული აქვს ჩადენილი, ვიცით, რომ ჩადენილი აქვს, მაგრამ ეს უნდა დადასტურდეს სამართლებრივი ხერხებითა და მეთოდებით, თორემ ხალხს არ სჭირდება დადასტურება. ასიათასობით კაცი რომ ქუჩაში რეჟიმის წინააღმდეგ გამოვიდა, ეს ნიშნავდა, რომ ზემოქმედება ადათობრივი პრინციპით განხორციელდა. მაგრამ ესენი ხომ მიიჩნევენ, რომ ხალხზე, სამართლიანობაზე მაღლა იდგნენ და დგანან.
_ ადათობრივი წესი და რიგიო, ბრძანეთ თქვენ. იქნებ განმარტოთ?
_ ადათები საერთოდ სამართლის წყაროც არის, რაც ნიშნავს იმას, რომ, რაც ერის ჩვეულებებისა და ზნეობისთვის მიუღებელია, ანომალურია, ხალხი ასეთ ანომალურ მოვლენებს ადათური პრინციპით აპროტესტებს.
ოპოზიციური ძალების უნიათობა ვახსენე თქვენთან საუბარში. ახლა დავაზუსტებ: არ იყო სასიამოვნო, როცა «სახალხო კრების» იდეები ჩავარდა, იმიტომ, რომ პოლიტიკურ ანგაჟირებად იქცა, პოლიტიკურ წუწკობად. ადათობაში არ ვგულისხმობ აუცილებლად ჩაქოლვას, განდევნას და სხვა ასეთს, არამედ ხალხის, საზოგადოების მიერ მოვლენებზე ზემოქმედებას იმ მენტალობითა და იმ პრინციპით, რომლებიც მას ტრადიციულად ჩამოუყალიბდა.
ქართულმა ადათობრივმა წესმა ვერ მოითმინა, ვერ შეეგუა ჩვენი ხალხი იმ უზნეობას, რომელსაც «ნაცმოძრაობა» სჩადიოდა. უამრავი მაგალითია ამ უზნეობის დამადასტურებელი და ყველა ეს მაგალითი, ცალ–ცალკე და ყველა ერთად აღებული, «სახალხო კრების» განხილვის საგანი უნდა გამხდარიყო და არა რომელიმე ერთი პოლიტიკური პარტიის. ამ იდეის ჩაძირვა იმ პოლიტიკოსების კისერზეა, რომელთაც საზოგადოებრივი მოძრაობა პოლიტიკურ მოძრაობაში აურიეს.
_ მიითვისეს?
_ და არა მარტო! ბევრი რამ, რაც საზოგადოებას სურდა, პოლიტიკოსებმა, მაპატიეთ და, ფეხქვეშ გაიგდეს; სახელმწიფოებრივად მოაზროვნე ხალხის აზრი არად ჩააგდეს.
_ თქვენი ნათქვამი ისე გავიგე, რომ მთავარი ხალხის განაჩენია.
_ დიახ.
_ მიუხედავად იმისა, გამოიხატება ეს კონკრეტული აკრძალვით, კანონით თუ კანონქვემდებარე აქტით?
_ რა თქმა უნდა, ასეა. ხალხია უზენაესი. მისი გადაწყვეტილებისადმი უპატივცემელო დამოკიდებულება და მასხრად აგდება, როგორც ამას «ნაციონალები» აკეთებდნენ, ძვირად უჯდებათ ხელისუფლებაში მყოფთ.
ხალხი მარადიული ღირებულებაა, ხელისუფალნი კი, ცნობილია, მოდიან და მიდიან, ან ხალხი აიძულებს, რომ წავიდნენ.
_ ქალბატონო მარიამ, ჩვენ დაგვპირდნენ, რომ ყბადაღებული კოაბიტაცია ოქტომბრის არჩევნების შემდეგ დამთავრდება. გჯერათ?
_ თუ დასასრულში იგულისხმება, რომ «ნაციონალური მოძრაობის» რამდენიმე გადაპრანჭული და «ქართულ ოცნებაში» შემავალი პარტიები ერთად დადგებიან და განაცხადებენ, კოაბიტაცია დავასრულეთო, კარგად გაიგონ და შეუშვან თავში: ჩვენ კოაბიტაციას კი არ ვებრძვით, ნეტავ, კოაბიტაციაში გაეკეთებინათ ის, რასაც ხალხი თხოვდა. ჩვენ ვიბრძვით იმისთვის, რომ შედეგიანად და ტემპში განხორციელდეს სოციალური პროექტები, განვითარდეს ეკონომიკა, დასაქმდნენ ადამიანები, აღდგეს სამართლიანობა.
თუ ამის გაკეთებას აპირებენ, გამაგებინეთ, როგორ დასრულდება კოაბიტაცია ნოემბერში?!
ეს არის პროცესი, რომელიც ასე ერთი ხელის დაკვრით ვერ დასრულდება.
ვიმეორებ, კოაბიტაციის დასრულება ან გაგრძელება ხალხის მიზანი არ ყოფილა. ხალხმა საარჩევნო ტექნოლოგიების დაცვით, დელიკატურად, მშვიდობიანად მოიცილა სააკაშვილის რეჟიმი. ეს დიდი საქმე, კარგად დაიწყო და შეასრულა «ქართულმა ოცნებამ» და რაც, რა თქმა უნდა, ბიძინა ივანიშვილის დამსახურებაა, მაგრამ შემდგომ მის გარშემო შემოკრებილებმა ვერ უზრუნველყვეს ამ იდეის გაშლა და განვითარება. დამუხრუჭდა ხალხის მოთხოვნის შესრულება.
ახლა იმის განცხადება, რომ არჩევნებით დასრულდება კოაბიტაცია, ისეთივე აბსურდულია, როგორც თავად კოაბიტაციის მთავარ მიზნად წარმოჩენა.
_ თქვენ, რა თქმა უნდა, იცით, რომ «საქართველოს პატრიოტთა ალიანსმა» და «წინააღმდეგობის მოძრაობამ» დაიწყეს სერიოზული აქციები უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის იმპიჩმენტის მოთხოვნით. მიიჩნევენ, რომ სამართლიანობის აღდგენა, სასამართლოს ჭეშმარიტი თავისუფლების მოპოვება კუბლაშვილის პირობებში ვერ მოხერხდება.
_ ხალხს აქვს მოთხოვნის უფლება. ეს უდავო ჭეშმარიტებაა, მაგრამ ისიც უნდა გავიხსენოთ, რომ იმპიჩმენტის დაწყება პარლამენტიდან ხდება. ცოტა ეჭვი მეპარება, რომ პარლამენტი დაიწყებს ამ პროცედურას და შემდგომ განავითარებს. გადაყენების მოთხოვნას ხმათა ისეთი რაოდენობა სჭირდება, რასაც დეპუტატთა ეს კორპუსი, მგონი, ვერ შეაგროვებს.
ფორმალობას თავი რომ დავანებოთ, პარლამენტის შემადგენლობა პარლამენტის თავმჯდომარიანად ამაზე წამსვლელი არ არის.
მაგრამ სახელმწიფო ურთიერთობანი მხოლოდ კანონებით არ იმართება. როგორც ვთქვი, უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ადათობრივ-ზნეობრივ ნორმებს. ამიტომ საკითხის დაყენებაც კი ნორმალურ ქვეყანაში პარლამენტის ყურადღების ცენტრში მოექცეოდა. რახან ხალხმა დაიწყო ამაზე საუბარი, ნორმალური მოღვაწე, ცხადია, გადადგებოდა. მაგრამ ჩვენთან სახელმწიფო მმართველობა ხალხზე ორიენტირებული ხომ არ არის! ჩვენთან მთავარია, ვინ ვის ჩაუსაფრდება, როგორ სურათს გადაუღებს, როგორ მაკომპრომენტირებელ მასალას დაუდებს, რით «დაიჭერენ» ერთმანეთს.
_ ხალხიც რომ უგდებს ყურს და აჰყვება კიდეც?!
_ ამ ყურის დაგდებასაც თავისი პერიოდი აქვს.
თქვენი შეკითხვა გულისხმობს _ საით წავა ხალხი?
_ დიახ, გულისხმობს.
_ უკაცრავად, მაგრამ რაგინდ დელიკატური ვიყო და რაგინდ მინდოდეს, რომ «რბილად» წავიდეს, უნდა გითხრათ, რომ გამწარებული ხალხის ფსიქოლოგია სხვა მოდელებსაც იცნობს. კონსტიტუციაც იცნობს. როცა ხალხის ხელისუფლება არ ხორციელდება, მას აქვს უფლება, აჯანყებით უარი თქვას ასეთ ხელისუფლებაზე: გინდა, კოაბიტირებული იყოს, გინდა _ არა. რაღაც მომენტში დგება ასეთი ეტაპი, გარდამტეხი ჟამი. ამიტომ პოლიტიკოსები, რომლებსაც ზნეობის მყარი ხერხემალი გააჩნიათ, როცა კვალიფიციური აზროვნების უნარი აქვთ, ხალხის სწორედ ასეთ აფეთქებას იცილებენ თავიდან თავიანთი გადადგომით, რათა არ გამოიწვიონ ასეთი ურთულესი პროცესების განვითარება საზოგადოებაში.
_ ჩვენთან რომ არავინ აპირებს გადადგომას?
_ ჩვენ ახლა ხალხის პრობლემაზე ვსაუბრობთ და ხალხის აზრს ვაწვდით. ვეუბნებით, რომ არ დაგვვიწყებია საზოგადოების განვითარების პრინციპები. ფრანგებმა თორმეტი რევოლუცია გამოიარეს, მაგრამ მათ ღირსებას არაფერი შეხებია. ჩვენ დემოკრატიზაციის ჩამოყალიბების პროცესში ვართ და არავისზე ნაკლებ დემოკრატებად არ ჩამოვყალიბდებით. კიდევ კარგი გაძლება ჰქონია ჩვენ ხალხს, ამდენს რომ ითმენს. ხელისუფლებას კი, როგორც ჩანს, გადაავიწყდა, რომ კონსტიტუციაში, ერის ადათ-წესებში ჩადებულია დემოკრატიზაციის მიღწევის სხვა საშუალებაც, რა თქმა უნდა, ნაკლებად მისაღები, მაგრამ მაინც შესაძლებელი.
კოაბიტაცია ჩვენი მიზანი არ ყოფილა და ამიტომ იმის თქმა, რომ პრეზიდენტის არჩევის შემდეგ კოაბიტაცია დასრულდება, უსაფუძვლო განცხადებაა, ფორმალური.
აი, პრეზიდენტის არჩევა კი ნამდვილად არ იქნება ფორმალური. ამ უმაღლეს თანამდებობაზე საკმაოდ საინტერესო პიროვნება მოვა, რაშიც დარწმუნებული ვარ და რასაც მოგვიანებით ვიტყვი სხვა ინტერვიუში, დავაზუსტებ, რატომ და რანაირად.
კოაბიტაციის დასასრული კი არა, კეთილდღეობა იყო ჩვენი მიზანი. ორივე მხარეს ვთხოვ, თავს ნუ იმართლებენ იმით, რომ, რადგან კოაბიტაციის რეჟიმში უხდებოდათ მუშაობა, ძალიან ბევრ საქმეს თავი ვერ დაადგეს, ვერ გადაწყვიტეს. ორივე მხარე, პირდაპირ გეტყვით, სუპერ არაპროფესიულად აკეთებდა ბევრ რამეს.
რაც შეეხება «ნაციონალებს» ისინი მხოლოდ ავანტიურაში არიან პროფესიონალები. ეს მათ ბოლომდე შეინარჩუნეს.
დღევანდელ საქართველოში ძირითადი დატვირთვა მაინც პარლამენტსა და მთავრობაზე მოდის. მათი პოლიტიკა კი ჯერჯერობით ვერ უპასუხებს იმ სტანდარტს, რომელსაც ხალხი მათგან მოითხოვს.
_ კოაბიტაცია გარე ძალებმა მოგვახვიეს თავს, თუ ჩვენვე მოვიხვიეთ თავს?
_ როცა ძალთა განაწილების საკითხი დადგა, სიტუაციის უკონტროლო განვითარების თავიდან ასაცილებლად, მით უფრო იმ ვითარებაში, როცა პარლამენტში მოსული ძალები და ჩვენი საკანონმდებლო ბაზა ვერ უზრუნველყოფდა მაქსიმალური შედეგის მიღწევას, როგორც იდეა, რა თქმა უნდა, გარედან იქნებოდა მოწოდებული, მაგრამ ფაქტია, რომ ამ ამერიკულმა თუ ფრანგულმა იდეამ უმეტეს ქვეყნებში ვერ იმუშავა. მიუღებელი იყო ჩვენი იდეოლოგიისთვისაც. მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, ეს ერთი წელიწადი, ასე თუ ისე, უდანაკარგოდ რომ გავიარეთ, მაინც არა უშავს. ახლა იმას ნუ დაგვაბრალებენ, რომ კოაბიტაცია ან არ გაგვეგონა, წაკითხული არ გვქონდა, ან არ გვესმოდა, ან ამაზე ვამყარებდით მთელ ჩვენს იმედებს.
მაჩვენონ ერთი საქმე, რომელიც კოაბიტაციით გაკეთდა. განათლებაში შეიცვალა რამე, ეკონომიკაში თუ ნებისმიერ სხვა დარგში? ერთადერთი, რაც მოხდა, ერთმანეთის დანიშვნა-გადანიშვნაში გარიგებები იყო.
გარიგება კოაბიტაციისგან უნდა გავარჩიოთ!
ესაუბრა
არმაზ სანებლიძე
ჯერ კაცობრიობას იმაზე უკეთესი არაფერი არ გამოუგონია, ვიდრე "ორ დაპირისპირებულ მხარეთა შორის – ერთი უნდა განადგურდეს!"კოჰაბიტაციამ კოალიცია ქართული ოცნება ჩამოაშორა ხალხს. ხალხს სამართალი წყუროდა. ნაცმოძრაობა კი ყოველ ნაბიჯზე მავნებლობს, როგორც საგარეო პოლიტიკაში , ასევე საშინაოში.