სოციოლოგიურ მეცნიერებათა პირველ ქართველ დოქტორთან, პროფესორ ანზორ გაბიანთან, ინტერვიუს დაწყებამდე ძველი საბერძნეთის დელფოს მისნებზე ვსაუბრობდით, ორაკულებზე, რომლებიც ღვთაებათა «დასახულ გეგმებს» შიფრავდნენ და წინასწარმეტყველებდნენ. დელფოს პიფიების გამოკლებით მისნები მამრობითი სქესისანი იყვნენ და საბერძნეთში აღმოსავლეთიდან იყვნენ მისულნი _ ასირიიდან, ეგვიპტიდან.
_ ლუის ნავაროს, NDI-ის ხელმძღვანელს, ერთი ხანია, ვგონებ, ასეთ მისნად გვისახავს ჩვენი სახელისუფლო პროპაგანდა: მიგვანიშნებს, რომ, რასაც პატივცემული სოციოლოგი თავისი კვლევის შედეგების სახით შემოგვთავაზებს, პოლიტიკური ძალების სწორედ ასეთ განლაგებას უნდა ველოდოთ საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ საქართველოში.
(ბატონ ანზორს ეღიმება, რაც კორპორაციულ-პროფესიული თავშეკავების გარდა თანხმობასაც უნდა ნიშნავდეს).
თქვენი ქართველი კოლეგები ლუის ნავაროს ედავებიან, რომ არ იციან, რა მეთოდით შეისწავლის NDI საზოგადოებრივ აზრს ჩვენს ქვეყანაში. თქვენ რა პოზიციაზე დგახართ, ბატონო ანზორ, ამ შემთხვევაში?
_ ზუსტად იმავე პოზიციაზე. საზოგადოებრივი აზრის კვლევა ერთ-ერთი სერიოზული სოციოლოგიური პრობლემაა, რაც ძალიან კარგადაა დამუშავებული და რასაც ძალიან ხშირად მიმართავენ ათასნაირი საკითხების შესწავლის დროს. ამ საქმეს, როგორც წესი, პროფესიონალები ჰკიდებენ ხელს, რადგან, სხვა რომ არაფერი, საზოგადოებრივი აზრის შესწავლა, მით უფრო, არჩევნებთან დაკავშირებით, ცოტა არ იყოს, სახიფათოა.
_ იმიტომ, რომ, როგორც ახლა ამბობენ, სენსორულია, მგრძნობიარე?
_ სახიფათო იმ გაგებით, რომ ბოროტად იყენებენ, რათა ზემოქმედება მოახდინონ არჩევნების შედეგებზე. თუ ფეხი დაგიცდება, თუ მიკერძოება გამჟღავნდება, მტრისას!.. მაგრამ გამართლებულია, თუ პარტიები, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, მოძრაობები ასეთ კვლევას ან თვითონ ჩაატარებენ, ან სხვას ჩაატარებინებენ თავიანთი შიდაპარტიული მოხმარებისთვის, მაგრამ დღეს, კვლევის შედეგებს საზოგადოებრიობას რომ აცნობენ, ეს ყოვლად დაუშვებელი და გაუმართლებელია.
_ რადგან ეს არის ზემოქმედება!
_ დიახ, ეს არის ზემოქმედება საზოგადოებრივ აზრზე, ელექტორატზე. შეშინებულ და არა მარტო შეშინებულ საზოგადოებას ახასიათებს, რომ ადამიანები ძლიერის მხარეს დგებიან. დღევანდელ საქართველოში ხალხის დაშინება რომ მიმდინარეობს, საყოველთაოდ ცნობილია.
_ ხალხის მასებზეა ლაპარაკი?
_ ადამიანების იმ მასაზე, რომელსაც სოციალიზაციის პროცესი ბოლომდე გავლილი არ აქვს. სოციალიზებული ყოველთვის სუსტს დაუჭერს მხარს, ეს ბუნებრივია.
ადამიანი, რომელიც ყოველ წუთს ხელისუფლებისგან «შეჭმას» ელოდება, რასაკვირველია, მიეკედლება ძლიერს. ძლიერი ვინ არის? ვისაც საზოგადოებრიობა მხარს უჭერს, ჩვენ შემთხვევაში _ ხელისუფლება. ასე იკვრება ის მანკიერი წრე იმათ მიერ, ვინც მიისწრაფვის არცთუ წესიერი გზით გაზარდოს თავისი მომხრეების რაოდენობა.
ამას ემსახურება NDI-ც.
რაც შეეხება ნავაროს გაფეტიშებას:
ახალი თაობა, ანუ ისინი, ვინც ჩვენს ხელისუფლებაში არიან, ბევრ რამეში ვერ ერკვევიან, არ იციან, რა ხდებოდა 2003 წლის «ვარდების რევოლუციამდე» ჩვენს ქვეყანაში, კერძოდ, სოციოლოგიურ მეცნიერებაში.
არ იცის, არ გაუგია, რომ ყოფილ საბჭოთა კავშირში პირველი სოციოლოგიური კათედრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში გაიხსნა. იმ დროს მოსკოვში, ლენინგრადში საყოველთაოდ აღიარებული ძლიერი სამეცნიერო კადრები არსებობდა, უდიდესი სამეცნიერო პოტენციალით. სოციოლოგთა მსოფლიო კონგრესებზე, მაგალითად, მეორე მოხსენებით ყოველთვის რუსი მეცნიერი გამოდიოდა, მაგრამ კათედრა მაინც და მაინც ჩვენთან გაიხსნა, ერთი წლის შემდეგ _ მოსკოვსა და ლენინგრადში.
ეს ბევრ რამეზე მიგვანიშნებს.
აქვე გეტყვით, რომ ამ კათედრის გამგემ, ცნობილმა მეცნიერმა ვენორ ქვაჩახიამ დამდო პატივი და თავის მოადგილედ მიმიწვია.
სოციოლოგიის აღიარებისა და აღორძინების შემდეგ ერთ-ერთი პირველი სადოქტორო დისერტაცია 1974 წელს დაიცვა ქართველმა კაცმა. არ დაგიმალავთ, რომ ეს ქართველი თქვენი მონამორჩილი ანზორ გაბიანი ვიყავი. დავიცავი ჯერ საქართველოში, შემდეგ მოსკოვში, BAK-ში _ უმაღლეს საატესტაციო კომისიაში. დღეს თუ 5 კაცი შეიკრიბება და მეექვსეს დოქტორის ხარისხს მიანიჭებს, ეს მეცნიერების პროფანაციაა… მაგრამ ამ თემას თუ გავყვებით, შორს წაგვიყვანს.
ამას თავის გამოსაჩენად არ ვამბობ (რაღა დროსია!), არამედ იმის შესახსენებლად, რომ სოციოლოგია საქართველოში მაღალ დონეზე იყო უკვე მაშინ, როცა ნავაროები ჯერ კიდევ სკოლაშიც არ დადიოდნენ.
რისთვის დასჭირდათ ნავარო, როცა საქართველოში გვყავს შესანიშნავი მეცნიერი იაგო კაჭკაჭიშვილი, რომელიც შესაბამის კათედრას ხელმძღვანელობდა უნივერსიტეტში და ამჟამადაც უნივერსიტეტში სოციოლოგიურ მიმართულებას ხელმძღვანელობს.
მაგრამ ქართველები ხომ გამოვირჩევით ყველაფერ უცხოურის გაფეტიშებით! ამიტომაც შემთხვევითი არ უნდა იყოს ნავაროს მოწვევა, რადგან, როგორც ვიცით, საქართველო ამერიკის შეერთებული შტატებიდან იმართება, მაგრამ სოციოლოგიაში, დამერწმუნეთ, არც ამერიკელების მართვა, არც მათი დახმარება არ გვჭირდება. მაგრამ რახან ნავარო მომხდარი ფაქტია, ამიტომ ის გვითხრან მაინც, რას აკეთებენ, როგორ მუშაობენ. რადგან პირველი მოთხოვნა, რასაც სოციოლოგიური კვლევა უნდა აკმაყოფილებდეს, არის სწორი მეთოდოლოგია და მეთოდიკა. მაგრამ მე პირადად არ გამიგია, რომელ მეთოდიკას იყენებს ნავარო და, მით უფრო, რომელ მეთოდოლოგიურ პრინციპებზე არის აგებული მისი კვლევები.
_ გაშიფრეთ, თუ შეიძლება.
_ მაგალითად, არსად არ ამბობენ, ვინ გამოიკითხა _ საბავშვო ბაღელები თუ პენსიონერები, მოსახლეობის რომელი კატეგორია. პირველი შეკითხვა, რომელიც უნდა დაისვას ასეთ კვლევებში, სქესია, შემდეგ _ ასაკი. ამას დიდი მნიშვნელობა აქვს. არაფერს გვეუბნებიან გამოკითხულთა სოციალური მდგომარეობის შესახებ, არ ვიცით, გათვალისწინებულია თუ არა რეგიონების მრავალფეროვნება, რა პრინციპი გაითვალისწინეს ამ შემთხვევაში. გამოკითხულთა განათლების საკითხიც «გასაიდუმლოებულია»…
თვალში მომხვდა ინფორმაცია, რომ ჩვენი მოქალაქეები სატელეფონო საუბრებით არიან გამოკითხულები. ეს, უნდა გითხრათ, კვლევის აბსოლუტური პროფანაციაა.
აუცილებელია გამოსაკითხი კონტინგენტის შერჩევა. სოციოლოგიაში ჩემი მუშაობის პერიოდში _ უნივერსიტეტში, მეცნიერებათა აკადემიის ცენტრში, გაკეთებული გვაქვს საქართველოს მოსახლეობის შემადგენლობის მოდელი. მას შემდეგ ბევრი რამ შეიცვალა ჩვენი თანამემამულეების იძულებითი მიგრაციის გამო. მაგრამ, თუ გვსურს ჭეშმარიტებასთან მიახლოებული საზოგადოებრივი აზრის დადგენა, მოდელი უნდა შევქმნათ _ პირველი ეს უნდა გავაკეთოთ.
აქვს ასეთი მოდელი ნავაროს? ეჭვი მეპარება.
ამ მოდელის შესაქმნელად იგი უნდა ფლობდეს სტატისტიკურ მონაცემებს საქართველოს მოსახლეობის შესახებ.
ჰქონდა ასეთი მონაცემები? სად და ვისგან მოიპოვა?
როგორია ეროვნული სტრუქტურა?
იცოდა? ვინ მიაწოდა?
ამ შეკითხვებზე პასუხი არსად ჩანს. მაშ, რა უფლებით, რის საფუძველზე ასკვნიან, რომ კვლევის შედეგები ასახავს საქართველოში მცხოვრები ყველა ერისა და ეროვნების წარმომადგენელთა აზრს?
თანაც, იმდენად დიდი მნიშვნელობა აქვს ინფორმაციის შეგროვებასა და დამუშავებას, რომ, თუ სერიოზული სპეციალისტები არ გყავს, ყოველთვის შესაძლებელია გაყალბება.
ჰყავდა ნავაროს საჭირო დონის სპეციალისტები?
ამაზეც არაფერი ვიცით.
_ შეგნებულად მალავენ? რისი გამჟღავნების ეშინიათ?
_ ვერაფერს გიპასუხებთ. მეთოდიკას დავუბრუნდეთ. ემპირიული სოციოლოგიური გამოკვლევის ოთხი მეთოდი არსებობს. ყველას არ ჩამოვთვლი. ერთი მეთოდი არის გამოკითხვა, რომელსაც უამრავი ფორმა აქვს, მათ შორის, ზეპირი და წერილობითი გამოკითხვა. გამოკითხვის ობიექტის თავისებურების გათვალისწინებით, შეარჩევენ ამ ორიდან რომელიმეს.
როგორც სატელევიზიო გადაცემებიდან ჩანს, ნავარო იყენებს ინტერვიუირების მეთოდს, რომელიც ამ შემთხვევაში უვარგისია, რადგან გამოკითხულები ამ დროს გაშიფრულები არიან. იმ პირობებში, რომლებიც საქართველოშია დღეს ჩამოყალიბებული, ძალიან საეჭვოა, რომ გამოკითხულმა გულწრფელად დააფიქსიროს თავისი პოზიცია.
_ აბა, რა უნდა გაკეთდეს?
_ ანკეტირება, ანუ გამოკითხულმა ადამიანმა თვითონ უნდა შეავსოს ანკეტა, რაც ბევრი თვალსაზრისით მომგებიანია (მაგალითად, ოპერატიულობის თვალსაზრისით), მაგრამ მთავარი მაინც ანონიმურობის დაცვაა.
რომელი მეთოდით იმუშავა ნავარომ? არ ვიცით. ეტყობა, რაც იცის, იმას აკეთებს, მაგრამ არ ჩანს, რომ მისი კვლევების დონე მეცნიერული ხარისხისაა, ზოგიერთებისთვის სოციოლოგია თამაშად არის გადაქცეული. სახელისუფლო სტრუქტურებში მომუშავე ადამიანები შესაბამისი კვალიფიციურობით არ გამოირჩევიან. მე ასე მგონია, რომ ჩვენმა «უფროსებმა» აშშ-დან მოინდომეს, რომ ხელისუფლებას ახლოს არ გაკარებოდნენ ქართველი მეცნიერები და სპეციალისტები, რომელთაც ახსოვდათ კომუნისტური საზოგადოება. მიიჩნიეს, რომ ისინი საბჭოთა იდეოლოგიის მატარებლები არიან, ამიტომაც დაბლოკეს.
დაბალი კვალიფიკაციის ადამიანებმა კი ის შედეგი დადეს, რომელიც მმართველ ელიტას აძლევს ხელს.
ამ რამდენიმე წლის წინათ, უშიშროების საბჭო ახალი ჩამოყალიბებული რომ იყო, ერთი საქმისა გამო ერთ-ერთ ხელმძღვანელთან მივედი. მაშინ ყველა კარი ღია იყო და დღევანდელივით არავინ ემალებოდა მიმსვლელებს, ხალხს. კარგა ხანს ვისაუბრეთ. ჩემი პრეტენზიები რომ მოისმინა, მითხრა:
_ ყოველგვარი გაუგებრობისგან ჩვენ დაზღვეულები ვართო.
_ რას ნიშნავს, რომ დაზღვეული ხართ? _ ვკითხე.
მან ცერა თითი ზურგისკენ გაიშვირა.
_ იქაო, _ მითხრა, _ ექვსი ამერიკელი კონსულტანტი გვიზის, რომელთაც კომპიუტერებში აქვთ პასუხები ყველა შემთხვევისთვის, რაც კი ცხოვრებაში შეიძლება მოხდეს, და ამით ვხელმძღვანელობთო.
«ვაი, ჩვენს თავს, თუ ასე ხდება-მეთქი», _ გავიფიქრე, მაგრამ დავა არ დამიწყია.
_ რა გეხამუშათ?
_ უწინარეს ყოვლისა, ის, რომ ამერიკიდან ჩამოსული ადამიანი ვერ ფლობს, არ იცის, ვერ ერკვევა საქართველოს სპეციფიკურ ნიუანსებში, ვერ გრძნობს, რადგან მისეული არ არის.
ეს საკითხი დღესაც დგას: სხვებზე ზედმეტი იმედის დამყარება, ვიღაც მოვა და ჩვენ მაგიერ გააკეთებს და მოაგვარებს ყველაფერს, არჩევნებშიც მისცემს ხმას, დაგვითვლის კიდეც და თვითონვე გვეტყვის, დემოკრატიულად და სამართლიანად ჩატარდა თუ არა 1 ოქტომბრის არჩევნები.
ნავარო ამ ყველაფრის მოსამზადებელი ეტაპია. თუმცა ისიც არის, რომ, ნავარო კი არა, მაქსიმალურად ობიექტური გამოკითხვის შემთხვევაშიც, შედეგები, მით უფრო, არჩევნების მოახლოებასთან დაკავშირებით, ხშირად არსებითადაც იცვლება ხოლმე.
ესაუბრა
არმაზ სანებლიძე
