ფაქტი, რომელმაც ლატვიელები გააოცა

“საქართველო და მსოფლიოს” პუბლიკაციას “რატომ აკრძალა სტალინმა პიესა “ბათუმის” დადგმა” (იხ. “საქართველო და მსოფლიო” #13) გამოეხმაურა ცნობილი ქართველი სახელმწიფო მოღვაწე, სამშენებლო საქმის გამოჩენილი ორგანიზატორი და ხელმძღვანელი ომარ მარგველაშვილი, რომლის წერილსაც გთავაზობთ.

ბატონო რედაქტორო!

მოკლედ გეტყვით ჩემს დამოკიდებულებას “საქართველო და მსოფლიოსადმი”, რომელსაც თქვენ, ამდენი ხანია, წარმატებით უდგახართ სათავეში.

უმთავრესი, რითაც თქვენი გაზეთი მკითხველს იზიდავს, თემატიკის მრავალფეროვნებაა, მათ შორის, ისეთ თემებს წარმოაჩენთ, რომლებსაც, ოფიციალურად არა, მაგრამ, ფაქტობრივად, ტაბუ ადევს, ყოველ შემთხვევაში, სხვა პერიოდული გამოცემები თავს არიდებენ. ვგულისხმობ წერილებს სტალინის მოღვაწეობის შესახებ. მასალები, რომლებიც ამ თემაზე ქვეყნდება, გამოირჩევა ობიექტურობით, გულახდილობით, თავისუფალია სუბიექტური გადახრებისგან ერთ ან მეორე მხარეს. ჩემი ეს წერილიც ამ საკითხზეა. მადლობელი დაგრჩებით, თუ მიზანშეწონილად ჩათვლით მის გამოქვეყნებას.

გასული საუკუნის 70-იანი წლები. მოსკოვში, მშენებლობის საკავშირო სამინისტროში გამართულ თათბირს ვესწრები. შესვენებისას გამომეცნაურა ლატვიის მშენებლობის მინისტრი საკალაუსკასი (იგი შემდეგ მშენებლობის საკავშირო მინისტრის მოადგილედ დაინიშნა). წესისამებრ, მოვიკითხეთ ერთმანეთი, ვისაუბრეთ ჩვენს პრობლემებზე, ბოლოს მორიდებით მთხოვა:

_ საქართველოში არასოდეს ვყოფილვარ, ბევრი საინტერესო რამ წამიკითხავს და მსმენია თქვენს ქვეყანაზე, ხალხზე. დიდი სურვილი მაქვს, გეწვიოთ, თუ არ შეგაწუხებთ.

რა თქმა უნდა, დავთანხმდი. ვუთხარი, რომ მზად ვიქნებოდით მის მისაღებად ნებისმიერ დროს.

გარკვეული დროის შემდეგ მართლაც გვეწვია ლატვიის მინისტრთა საბჭოს განყოფილების გამგესთან ერთად. დავხვდით. ქართული სტუმართმოყვარეობის წესისა და ადათის მიხედვით შესაფერისად ვუმასპინძლეთ. ერთ დღეს კახეთი დავათვალიერებინეთ _ ალავერდი, გრემი, იყალთო, თელავი, სიღნაღი. გვყავდა სოფელ ვაჩნაძიანის ზვრებში; მეორე დღეს მცხეთა _ სვეტიცხოველი, ჯვრის მონასტერი… ბოლოს ჩავედით გორში.

სტალინის სახლ-მუზეუმი. მაღალი კვალიფიკაციის მქონე ექსკურსიამძღოლი გვაცნობს იოსებ სტალინის ცხოვრებისა და მოვაწეობის პერიოდებს, იმოწმებს ისტორიულ ფოტოებს, ექსპონატებს _ ორიგინალებს, რომლებიც საგულდაგულოდ და სათუთად არის გამოფენილი სტენდებზე, მაგიდებზე შუშის ქვეშ. ერთ-ერთი ექსპონატი სტუმრების ყურადღებას მიიქცევს. ეს არის წიგნი “მოთხრობები სტალინის ბავშვობაზე”. სტალინს ამ ნაშრომისადმი თავისი დამოკიდებულება წითელი ფანქრით ჰქონდა მიწერილი. მკაცრი და პრინციპული. მინაწერი, კარგად მახსოვს, მთავრდებოდა კატეგორიული მოთხოვნით: “გირჩევთ, დაწვათ წიგნი”.

შევეცადე, აღმედგინა ისტორია, რომელიც ამ წიგნთან არის დაკავშირებული, რათა თქვენი გაზეთის მკითხველები სრულად გარკვეული ყოფილიყვნენ საკითხის არსში.

1938 წელს საკავშირო კომკავშირის ცენტრალური კომიტეტის გამომცემლობა “დეტიზდატმა” დასტამბა სმირნოვას წიგნი “მოთხრობები სტალინის ბავშვობაზე”. სასიგნალო ეგზემპლიარი გენერალურ მდივანს მიუტანეს. გადაიკითხა. უსაზღვრო იყო მისი აღშფოთება, რომელიც უმკაცრეს წერილად ჩამოყალიბდა და გაეგზავნა გამომცემლობის ხელმძღვანელსა და ავტორს.

წერილი მნიშვნელოვანია, უწინარესად, იმით, რომ ერთი ნიშანდობლივი შტრიხია, თუ როგორ აღკვეთდა სტალინი მისი კულტის გავრცელებისა და დანერგვის ნებისმიერ მცდელობას. ანალოგიური პათოსით იყო გამსჭვალული თქვენი გაზეთის პუბლიკაცია _ “რატომ აკრძალა სტალინმა პიესა “ბათუმის” დადგმა”, რომელმაც მიბიძგა, გამოგხმაურებოდით.

“მოთხრობებთან” დაკავშირებით სტალინი წერდა:

“გადაჭრით წინააღმდეგი ვარ, გამოიცეს “მოთხრობები სტალინის ბავშვობაზე”.

წიგნში უხვად არის ფაქტობრივი უზუსტობა, დამახინჯება, გაზვიადება, დაუმსახურებელი ქება–დიდება. ავტორი შეაცდინეს ზღაპრების მოყვარულებმა, ცრუპენტელებმა (შეიძლება “პატიოსანმა” ცრუპენტელებმა), მლიქვნელებმა. ცოდვაა ავტორი, მაგრამ ფაქტი ფაქტად რჩება.

მაგრამ მთავარი ეს არ არის. მთავარი არის ის, რომ წიგნს აქვს ტენდენცია, ჩაუნერგოს ბავშვებს (და, საერთოდ, ადამიანებს) პიროვნების, ბელადების, შეუცდომელი გმირების კულტი. ეს საშიშია და მავნებელი…

გირჩევთ, დაწვათ წიგნი”.

სტუმრებმა გიდს სთხოვეს, წიგნის დათვალიერების ნება მიეცა.

თხოვნა შეუსრულეს.

კარგა ხანს ფურცლავდნენ, ათვალიერებდნენ, კითხულობდნენ და გაოცებას ვერ მალავდნენ. განსაკუთრებით _ სტალინის მინაწერის გამო.

_ ჩვენ ამის შესახებ აქამდე არაფერი ვიცოდით, _ ამბობდნენ, _ გაკვირვებულნი ვართ.

გორელთა სტუმართმოყვარეობა ცნობილია. არც ჩვენ გამოგვიშვეს უსადილოდ. იმხანად პოპულარულ რესტორან “ინტურისტში” გაგვიშალეს სუფრა. მასპინძელმა, გორის სამშენებლო ტრესტის მმართველმა, გორის მკვიდრმა, თამადობა მთხოვა.

სუფრა თავისი წესითა და რიგით წარიმართა. განწყობილება _ შესანიშნავი, მაგრამ ვატყობ, რაღაცას წუხდა მასპინძელი. ადგილს ვერ პოულობდა. მიზეზი რომ ვკითხე, ჩუმად მთხოვა, სტალინის სადღეგრძელო წარმოთქვითო.

იმხანად გორში ყველა სუფრაზე ბელადის სადღეგრძელო პირველი შეისმებოდა. მისდამი უდიდესი პატივისცემის გამოხატვასთან ერთად, ეს გარკვეული პროტესტის ნიშანიც იყო ოფიციალური პოზიციის მიმართ, რომელიც ხრუშჩოვის ანტისტალინიანის გავლენიდან ვერ გამოსულიყო.

მე შეგნებულად თავს ვიკავებდი, რადგან ვიცოდი, რომ ბალტიისპირელები, რბილად რომ ვთქვა, სტალინის მიმართ სიმპათიურად არ იყვნენ განწყობილნი. ისტორიული ბედუკუღმართობა იყო, ყველას მოეხსენება, ამის მიზეზი.

ამასობაში ჩვენმა სტუმრებმა სადღეგრძელოს წარმოთქმის ნება ითხოვეს. წამოდგა ლატვიის მშენებლობის მინისტრი და აშკარად აღელვებულმა დაიწყო:

_ თქვენ იცით, სტალინის მმართველობის პერიოდში რაც გადაგვხდა ბალტიისპირეთის ქვეყნებს. ფაქტობრივად, დაგვიპყრო საბჭოთა კავშირმა. ამას უმსხვერპლოდ არ ჩაუვლია. ბალტიისპირეთში მცხოვრები ხალხი უარყოფითად აფასებს სტალინის პიროვნებას, მაგრამ ყველაფერმა იმან, რაც ჩვენ დღეს მის მუზეუმში ვნახეთ და მოვისმინეთ, განსაკუთრებით კი მისმა მინაწერმა პიროვნების კულტის მიუღებლობის თაობაზე, სრულად შეგვიცვალა თვალსაზრისი ამ ბუმბერაზ პიროვნებაზე.

მინისტრმა ილაპარაკა სტალინის პოეტურ ნიჭიერებაზე, ილია ჭავჭავაძის “ივერიაში” დაბეჭდილ მის ლექსებზე, სამშობლოსადმი მის სიყვარულზე, ეროვნულობაზე, რომლითაც გამსჭვალული იყო ჭაბუკის პოეტური ოპუსები.

_ ყველაფერ ამის გამო გთავაზობთ, რომ შევსვათ სტალინის სადღეგრძელო! _ თქვა და ალავერდს ლატვიის მინისტრთა საბჭოს განყოფილების გამგესთან გადავიდა:

_ სტალინი იყო უდიდესი პოლიტიკოსი, დიპლომატი, სტრატეგი, უდრეკი მხედართმთავარი, რომელმაც ისტორიაში ყველაზე დიდი და სასტიკი ომი მოიგო და მსოფლიო ფაშისტური ჭირისგან იხსნა. გამარჯვების შემდეგ კი უმოკლეს ვადაში აღადგინა უზარმაზარი ქვეყნის ომით არნახულად დაზარალებულ–დანგრეული სახალხო მეურნეობა.

გარინდებულები ვისმენდით ამ სიტყვებს და, არ დაგიმალავთ, გული სიხარულითა და სიამაყით გვევსებოდა.

ომარ მარგველაშვილი