თოდუას ინსტიტუტში კიდევ ერთი სიახლე დაინერგა

კლინიკური მედიცინის სამეცნიერო კვლევითმა ინსტიტუტმა (აკადემიკოს ფრიდონ თოდუას კლინიკამ) კიდევ ერთი სიახლე შესთავაზა საზოგადოებას _ ინსტიტუტის ბაზაზე გაიხსნა მოლეკულური დიაგნოსტიკისა და ონკოლოგიური გენეტიკის ლაბორატორია. 

მედიცინის ამ დარგის განვითარებას უდიდესი როლი ენიჭება პოპულაციის გენეტიკური თავისებურებების შესწავლაში, ამასთანავე, ძალზე მნიშვნელოვანია ონკოლოგიური პაციენტების მკურნალობის პერსონიფიცირებული მიდგომის განვითარებისთვის. ასეთი დონის ლაბორატორია არა მხოლოდ პრესტიჟია ნებისმიერი ქვეყნისთვის, არამედ მედიცინის მეცნიერების განვითარების მნიშვნელოვანი საწინდარია. დღეს აკადემიკოს ფრიდონ თოდუას და ამ ლაბორატორიის ხელმძღვანელ დოდო აგლაძეს ვესაუბრებით.

_ ბატონო ფრიდონ, ონკოგენეტიკის ლაბორატორიის მწყობრში ჩადგომის შემდეგ შეგიძლიათ თქვათ, რომ თქვენს ინსტიტუტში უკვე ყველა პირობაა შექმნილი ავადმყოფებისთვის სრულყოფილი ონკოლოგიური სერვისის მისაღებად?

_ ყოველთვის მხოლოდ საზოგადოებისა და პაციენტის მოთხოვნა განსაზღვრავდა და განსაზღვრავს ჩვენს კლინიკაში სიახლეების დანერგვისა და განვითარებისკენ სწრაფვას. დღეს ონკოლოგია კომპლექსური, მულტიპროფილური დარგია, რომელიც აერთიანებს კლინიცისტებსა და ფუნდამენტურ მეცნიერებათა წარმომადგენლებს; ეს არის გუნდი, რომლის ძირითადი მიზანია ონკოლოგიური კონტინგენტის სამედიცინო მომსახურების ხარისხის გაუმჯობესება. თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ არც ერთ სხვა დაწესებულებაში საქართველოში არ არის დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის ისეთი შესაძლებლობა, როგორიც ჩვენს ინსტიტუტშია. ამან ისე გაგვითქვა სახელი, რომ უამრავი პაციენტი უკვე სხვა ქვეყნებიდან ჩამოდის ჩვენთან სამკურნალოდ…

ვმუშაობთ კიდევ რამდენიმე ახალ პროექტზე, მათ შორის, ერთ-ერთი საინტრესო ონკოგენეტიკის ლაბორატორიაა, რომლის გარეშეც დღეს წარმოუდგენელია თანამედროვე ქიმიოთერაპიული მკურნალობა.

ინსტიტუტი დინამიკური განახლების პროცესშია, გვინდა, შევქმნათ ისეთი ძლიერი ონკოლოგიური სამსახური, რომ არც ერთ ონკოლოგიურ პაციენტს არ მოუწიოს დიაგნოსტიკისა და მკურნალობისთვის საქართველოს საზღვრებს გარეთ გამგზავრება. გვინდა, ჩამოვაყალიბოთ მკაცრი კრიტერიუმი, რომლის მიხედვით ონკოლოგიურ პაციენტებს გავუწევთ საერთაშორისო სტანდარტებით აღიარებულ მკურნალობას.

ონკოლოგია, მოგეხსენებათ, ძალზე სპეციფიკური და რთული დარგია, ყველა დაწესებულებას არ შეუძლია ამ სირთულეებთან შეჭიდება. ჩვენ კი ამისთვის საჭირო ყველა ინტელექტუალური და მატერიალურ-ტექნიკური რესურსი გაგვაჩნია. ალბათ, მიაქციეთ ყურადღება, კიდევ ერთი ახალი კორპუსის მშენებლობა დავიწყეთ _ 2016 წლის შემოდგომაზე აქ განთავსდება PET/CT და ბრაქითერაპიის ახალი აპარატი.

დღეს მოლეკულურ გენეტიკაზე ვიწყებთ საუბარს, წინ ბირთვული მედიცინა და კიდევ ბევრი საინტერესო სიახლეა. ყოველი ახალი განხორციელებული პროექტი ენთუზიაზმით ავსებს ადამიანს, _ ასე მგონია მე, პირადად, და სწორედ ეს არის, ალბათ, ჩემი ენერგიის წყაროც. ძალიან ბევრი დადებითი ემოცია მოდის, როცა დასახულ მიზანს მიაღწევ. აუცილებელია, ეს მიზნები საღად და რეალურად გათვალო, ფეხი აუწყო და არ ჩამორჩე დროს, თორემ ხომ ხედავთ, თანამედროვე ცხოვრება ისეთი ტემპით ვითარდება, რომ ერთი წუთითაც არ იძლევა მოდუნების საშუალებას.

_ რა კონკრეტული შესაძლებლობები აქვს ახალ ლაბორატორიას?

_ ულტრათანამედროვე აპარატურით აღჭურვილ ლაბორატორიაში საქართველოში პირველად შესაძლებელი გახდა, განისაზღვროს პრაქტიკულად ყველა ძირითადი გენეტიკური მუტაცია, რომელიც პასუხისმგებელია სხვადასხვა სახის ავთვისებიანი სიმსივნის განვითარებაზე, დადგინდეს ადამიანის წინასწარგანწყობა ავთვისებიანი სიმსივნეების, ამასთანავე, დიაბეტის, გულ–სისხლძარღვთა დაავადებების, თრომბოფილიის, ჰიპერქოლესტერინემიისა და ბევრი სხვა დაავადების მიმართ, რომლებიც მემკვიდრეობით გადაეცემა.

ეს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კვლევაა, რომლის მეშვეობითაც შეიძლება დადგინდეს, აქვს თუ არა კონკრეტულ ადამიანს კიბოს განვითარების რისკი. ხომ გახსოვთ, მსოფლიოს ერთ-ერთი კინოვარსკვლავის გენეტიკური კვლევით გაირკვა, რომ მას ჰქონდა ძუძუს კიბოს განვითარების საფრთხე, ამიტომ მან, ამ გამოჩენილმა მსახიობმა, გაიკეთა პროფილაქტიკური ოპერაცია, რითაც მსოფლიოს დაანახა, რომ თურმე შეიძლება სიმსივნის თავიდან აცილება.

_ დღემდე ასეთი კვლევებისთვის ექიმები პაციენტებს საზღვარგარეთ გზავნიდნენ…

_ მართალია. ხშირად ჩვენთან გენეტიკური კვლევები ან საერთოდ არ კეთდებოდა და მკურნალობა, შეიძლება ითქვას, ინიშნებოდა ბრმად, ან პაციენტებს უწევდათ ანალიზის გერმანიაში, თურქეთში და სხვა ქვეყნებში გაგზავნა.

თანამედროვე ქიმიოთერაპია მოლეკულური ბიოლოგიისა და ონკოგენეტიკის გარეშე უკვე წარმოუდგენელია. გენეტიკურ კვლევას შეუძლია, წინასწარ განსაზღვროს მთელი რიგი ავთვისებიანი სიმსივნეების ქიმიოთერაპიული მკურნალობის ეფექტიანობა. როგორც გითხარით, ეს ანალიზი ექიმებს შესაძლებლობას აძლევს, გამოიყენონ კონკრეტული მუტაციების წინააღმდეგ შექმნილი თანამედროვე, მოცემული შემთხვევისთვის ზუსტად განკუთვნილი პრეპარატები.

_ მოლეკულურმა ონკოგენეტიკამ გასცა პასუხი აქამდე გაურკვეველ საკითხებს, მათ შორის, ისეთ გადამწყვეტს, როგორიცაა მკურნალობის სწორი მეთოდის შერჩევა, ანუ რომელი პრეპარატები შეიძლება ჩაითვალოს მთავარ, მიზანმიმართულად მოქმედ პრეპარატებად, რომლები _ არა.

_ ჩემი აზრით, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებიდან კიბოს საიდუმლოების ამოცნობასთან ყველაზე ახლოს სწორედ გენეტიკა მივიდა, რადგან მან შეძლო ადამიანის დნმ-ის ინფორმაციული სტრუქტურის შესწავლა.

ამ საკითხებზე საუბარი სპეციალისტთან იქნება უმჯობესი.

_ ქალბატონო დოდო, რა არის ონკოგენეტიკა და რას ემსახურება ეს დარგი?

_ ონკოგენეტიკა არის დარგი, რომელიც შეისწავლის როგორც სხვადასხვა სახის კიბოს მემკვიდრულობას, ასევე, კიბოს უჯრედებში არსებული გენეტიკური მასალის ცვლილებებს. ეს ახალგაზრდა დარგი ჩამოყალიბდა ბოლო 2 ათწლეულის განმავლობაში, რასაც ხელი შეუწყო მოლეკულური დიაგნოსტიკის განვითარებამ, რომლის საფუძველზე მოხდა ადამიანის დნმ-ის ჯაჭვის სრული გაშიფვრა. ონკოგენეტიკა ემსახურება მემკვიდრული სიმსივნეების დროულ დიაგნოსტიკას და შესაბამისი პროფილაქტიკური ზომების განხორციელებას.

ონკოგენეტიკური კვლევები ტარდება მოლეკულური დიაგნოსტიკის მეთოდით, რომელიც ჩვენი კლინიკის უახლესი, უნიკალური აპარატურით გახდა შესაძლებელი.

_ რას ნიშნავს მემკვიდრულობა? მემკვიდრული წინასწარგანწყობა?

_ მემკვიდრულობა არის ყველაფერი, რაც მშობლებისგან გადაეცემათ შვილებს გენეტიკური მასალის მეშვეობით. მათ შორის არის კონკრეტული დაავადებები ან დაავადებების განვითარების მიმართ წინასწარგანწყობა. კიბოს განვითარების მიმართ წინასწარგანწყობაც ზუსტად მემკვიდრული გზით გადაცემული წინასწარგანწყობათა სიაშია.

დადგენილია, რომ კონკრეტული გენი აგებს პასუხს კონკრეტული სიმსივნის განვითარებაზე, მეტიც, გაირკვა, რომ ეს მუტაციები ხშირად გადაეცემა მემკვიდრული გზით, როცა მშობლებს და შვილებს აღმოაჩნდებათ იდენტური მუტაციები.

_ ესე იგი, ყველა კიბო მემკვიდრულია? ეგებ უთხრათ ჩვენს მკითხველებს, კიბოს რომელი სახეობა მიეკუთვნება ამ სიას?

_ ყველა, რა თქმა უნდა, არა. ჯერ საკმარისი კვლევები არ ჩატარებულა იმისთვის, რომ ასეთი ხმამაღალი განცხადება გავაკეთოთ. თუმცა, დღეს საკმაოდ ბევრი სახის ავთვისებიანი სიმსივნის მემკვიდრულობა დამტკიცებულია: უპირველესად, ეს არის სარძევე ჯირკვლისა და საკვერცხეების კიბო, სწორი ნაწლავის პოლიპოზური და არაპოლიპოზური კიბო, ფარისებრი ჯირკვლის მედულარული სიმსივნეები, პროსტატის ადენოკარცინომა, კუჭის, პანკრეასის სიმსივნეები, მელანომა და სხვა. მემკვიდრული სიმსივნეები ძირითადად 50 წლამდე ვლინდება.

_ ანუ კვლევები გრძელდება?

_ დიახ, კვლევები ძალიან ინტენსიურად მიმდინარეობს და ნელ-ნელა იკვეთება სხვადასხვა გენების პასუხისმგებლობა მუცლის ღრუს, თავის ტვინის და სხვა სიმსივნეების მიმართ. არა მარტო სიმსივნე გადაეცემა მემკვიდრეობით. დადგინდა, რომ დიაბეტს, გულსისხძარღვთა დაავადებებს, თრომბოფილიას (თრომბის განვითარებისადმი მიდრეკილებას), ჰიპერქოლესტერინემიას თავისი პასუხისმგებელი გენები აქვს და მიდრეკილება ამ დაავადებების მიმართ ასევე მემკვიდრულად გადაეცემა.

_ მინდა, დავაზუსტო, წინასწარგანწყობა ნიშნავს აუცილებლად სიმსივნის განვითარებას?

_ საინტერესო შეკითხვაა. კვლევებმა გვიჩვენა, რომ ადამიანებს, რომლებიც ატარებენ გარკვეულ მუტაციებს, 90%-ში 50-60 წლამდე შეიძლება განუვითარდეთ სიმსივნე. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ციფრი 100% არაა, რისკი მაინც ძალიან დიდია. ამის გამო ადამიანებს, რომელთაც დაუმტკიცდებათ ასეთი გენის მტარებლობა, ექიმები ურჩევენ მუდმივი მეთვალყურეობის ქვეშ ყოფნას. მუტაციის მქონე ადამიანს აქვს შანსი გადასცეს თავის შთამომავლობის 50%-ს ეს მუტაცია.

ამიტომ ყველა ადამიანს, ვისაც პირველი რიგის ნათესავებში აქვს ერთზე მეტი სიმსივნის დიაგნოზის შემთხვევა, ვურჩევთ, გამოიკვლიოს საკუთარი გენეტიკა, განსაკუთრებით, ადრეულ ასაკში.

ჩვენს ინსტიტუტში ამ სახის კვლევები ტარდება ულტრათანამედროვე აპარატურით და შესაბამისი ხარისხის რეაქტივებით. ჩვენს ლაბორატორიას კი მინიჭებული აქვს ამ ტიპის ანალიზების ჩატარებისთვის საჭირო ლიცენზია. მოლეკულური დიაგნოსტიკის და ონკოგენეტიკის დეპარტამენტში მუშაობენ კვალიფიციური კადრები, რომელთაც გავლილი აქვთ შესაბამისი კურსები საზღვარგარეთ.

_ თუ მუტაცია არ დამიდგინდა, შემიძლია მშვიდად ვიყო? ანუ კიბო არასდროს დამემართება?

_ მინდა, კარგად ესმოდეს საზოგადოებას, რომ რაიმე მემკვიდრულ წინასწარგანწყობაზე პასუხისმგებელი გენის მუტაციის არარსებობა არ გამორიცხავს სიმსივნის განვითარების რისკს. სამწუხაროდ, ყველა ადამიანს მაინც აქვს 4% რისკი იმისა, რომ ცხოვრების რომელიმე ეტაპზე განუვითარდება რაიმე სახის ავთვისებიანი პროცესი. აქ საუბარია იმაზე, რომ ადამიანებში, რომლებიც არიან კონკრეტული მუტაციების მატარებლები, ეს რისკი 90%-მდე იზრდება.

_ როგორც ბატონმა ფრიდონმა აღნიშნა, გენეტიკურ ანალიზს დიდი მნიშვნელობა აქვს ქიმიოთერაპიული მკურნალობის ტაქტიკის შერჩევაში…

_ როგორც გითხარით, სიმსივნურ უჯრედებს აქვს თავისი გენეტიკური მასალა. ამ მასალაშიც შეიძლება იყოს ცვლილებები და ამ ცვლილებების აღმოჩენას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს ქიმიოთერაპიის კურსისთვის. ზოგიერთი მუტაციის შემცველი სიმსივნე არ რეაგირებს განსაზღვრული ჯგუფის პრეპარატებზე. არასამედიცინო ენით რომ ვთქვათ, ასეთი პრეპარატებით მკურნალობა არ არის ეფექტიანი. არადა, ქიმიოთერაპია თავისთავად ძალზე მძიმე პროცედურაა და ასეთ შემთხვევაში მხოლოდ ზიანი მოაქვს პაციენტისთვის. ამ ყველაფრის შესახებ მსოფლიომ სულ რამდენიმე წლის წინათ შეიტყო და საგრძნობლად განავითარა ალტერნატიული პრეპარატების წარმოება. ასეთი ტიპის მკურნალობას ტარგეტული ეწოდება. სიტყვა “ტარგეტი” ქართულად “სამიზნეს” ნიშნავს. შესაბამისად, გენეტიკური ანალიზის საფუძველზე, პრეპარატი შეირჩევა გამიზნულად, კონკრეტული სიმსივნური უჯრედის გენოტიპის გათვალისწინებით. რასაკვირველია, ასეთი პრეპარატებით მკურნალობა გაცილებით შედეგიანია.

_ მკითხველს, ალბათ, დააინტერესებს, რა ღირს ასეთი ტიპის კვლევები, რომლებიც ევროპაშიც და ამერიკაშიც ძალიან ძვირია.

_ ჩვენთან გაცილებით იაფია, შეღავათიანია. ფასი მერყეობს იმის მიხედვით, თუ რომელი ტიპის კვლევას ჩათვლის ექიმი საჭიროდ, რომელ კონკრეტულ გენებსა თუ მუტაციებზე, მაგრამ მინდა, აღვნიშნო, რომ ასეთი ტიპის გამოკვლევები გადამოწმებას აღარ საჭიროებს. უფრო თვალსაჩინოდ რომ აგიხსნათ, ეს საპასპორტო მონაცემივითაა _ როგორც სისხლის ჯგუფი და რეზუსი არასოდეს შეიცვლება, ასევეა მუტაცია, ის ან არის, ან _ არა.

ვალერიან ალექსიშვილი