2011 წლის 20 მაისს საქართველოს პარლამენტმა 95 ხმით საზეიმოდ მიიღო რეზოლუცია ჩერქეზი ხალხის გენოციდის აღიარების თაობაზე. დოკუმენტი, რომელზე დაყრდნობითაც პარლამენტმა აღნიშნული გადაწყვეტილება მიიღო, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორმა, კავკასიოლოგმა მერაბ ჩუხუამ ერთი წლის განმავლობაში მოამზადა. მისი თქმით, საქართველოსთვის გენოციდის აღიარება პრესტიჟული და სამართლიანობის აღდგენის საქმე იქნებოდა.
მაშინდელი საპარლამენტო ნაცელიტა ხოტბას ასხამდა ამ გადაწყვეტილებას, რომლის მიღმა ისინი ფერად მომავალს ხედავდნენ. «როგორც არასდროს, ისე ვარ დარწმუნებული, რომ მეშვიდე მოწვევის პარლამენტის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პროდუქტი, რომელსაც ახლა ვქმნით, არის განმსაზღვრელი იმისა, რომ მიხარია და ვამაყობ, რომ ვარ ქართველი», _ თქვა მაშინ დიმიტრი ლორთქიფანიძემ. რუსუდან კერვალიშვილი კი უფრო შორს წავიდა: «ვგრძნობ, რომ მე ვარ ქართველი და, ამავე დროს, ვარ ჩერქეზი, რადგან თქვენ დღეს იცავთ კავკასიის ხალხთა ინტერესებს».
ოპოზიციამაც დაუკრა კვერი და «იამაყა» იმით, რომ საქართველოს პარლამენტი იქნება პირველი, რომელიც ჩერქეზთა «გენოციდს» აღიარებს. მაგრამ რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს ცოტათი რეალურად მოაზროვნეები «ნაციონალების» პარტიაში მაინც მოიძებნენ. ხათუნა ოჩიაურმა განაცხადა, რომ ამ გადაწყვეტილების მიღება, «გარკვეულ რისკებსაც შეიცავს, მაგრამ მაინც იქნება სამართლიანი და ღირსეული». ასევე მმართველი პარტიიდან მისმა კოლეგამ, რატი სამყურაშვილმა, ხაზი გაუსვა იმას, რომ ეს გადაწყვეტილება მათი პოლიტიკური გუნდის პოლიტიკური პასუხისმგებლობის საკითხი იყო.
ერთადერთი დეპუტატი, რომელმაც რეზოლუციის კენჭისყრაში მონაწილეობა არ მიიღო, ჯონდი ბაღათურია იყო: «მორალურად მხარს ვუჭერ ჩერქეზი ხალხის მიმართ სოლიდარობის გამოხატვას, თუმცა ჩვენ უნდა გვქონდეს პრაგმატული პოზიციაც, თუ რა მოჰყვება ამ გადაწყვეტილებას, და ამიტომ მიჭირს ამის მოწონება». მან ასევე განაცხადა, რომ რეზოლუციის მიღებით, შესაძლოა, სომხებისთვის გვეწყენინებინა, რომლებსაც არასდროს ჰქონდათ მხარდაჭერა საქართველოსგან სომეხთა გენოციდის საკითხში.
ჩერქეზულმა დიასპორამ ჩერქეზთა გენოციდის აღიარების თხოვნით საქართველოს პარლამენტს ოფიციალურად 2010 წელს მიმართა, მაგრამ ეს საკითხი ერთი წლის შემდეგ გადაწყდა. ამ პერიოდში კი პროფესორმა ჩუხუამ შესაბამისი მასალის მოგროვებაც მოახერხა და საქმეც «დროულად» მოგვარდა.
მსოფლიო მასშტაბით, ჩერქეზთა «გენოციდის» საკითხი აშშ-ის შექმნილმა საერთაშორისო სტრუქტურებმა წამოჭრეს და ადიღეურ-ჩერქეზული დიასპორების წარმომადგენლებს აშშ-მა და ევროკავშირმა გრანტებიც გამოუყვეს. პროცესში დაუფარავად ჩაერთნენ აშშ-ის სპეცსამსახურების წარმომადგენლები, გამოიცა ტენდენციური მასალები ე. წ. ჩერქეზების გენოციდთან დაკავშირებით.
იმავე წლის ნოემბრის ბოლოს, ამერიკული ჯეიმსთაუნის ფონდისა და ილიას უნივერსიტეტის ორგანიზებით თბილისში ჩატარდა კონფერენცია თემაზე: «მიჩქმალული ერები – ბოროტმოქმედებები გრძელდება. ჩერქეზები და ჩრდილოკავკასიელი ხალხები _ წარსულსა და მომავალს შორის». სწორედ ამ კონფერენციაზე მიიღეს მიმართვა საქართველოს მთავრობისა და პარლამენტის მიმართ.
რეზოლუციის მიღებიდან ერთი კვირის შემდეგ კი კავკასიური ორგანიზაციების ფედერაციის სამმართველოს წევრმა ხამდან ჩემიროზიმ განაცხადა: «ჩვენ მოვითხოვთ თურქეთისგან, სცნოს აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობა, ამ ორი რესპუპლიკის დამოუკიდებლობა, რომლებსაც მთელი მსოფლიო საქართველოს შემადგენელ ნაწილად მიიჩნევს. როგორ უცნაურადაც უნდა ჟღერდეს, გასულ კვირას საქართველომ ჩერქეზთა გენოციდი აღიარა, რაც რუსეთის მიმართ აშკარად არამეგობრული ჟესტია. თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ საქართველო შეძლებს ჩერქეზთა სათემოს გულის მოგებას. ჩერქეზთა ხოცვა–ჟლეტის დროს ქართველები რუსეთის მეფის ჯარის მხარეზე იყვნენ; გენოციდში ბრალი მათაც მიუძღვით და ამიტომ მათ, უპირველეს ყოვლისა, ბოდიში უნდა მოეხადათ. ამის გარდა, 1992 წლის ომის დროს ქართველებმა აფხაზეთში კვლავ გაიმეორეს თავისი სასტიკი საქციელი: ჩერქეზთა მონათესავე ენა აკრძალეს, ინტელიგენციის წარმომადგენლები ჩახოცეს. არა მგონია, რუსეთმა აღიაროს გენოციდი, მაგრამ ის ახლა სოჭის ოლიმპიადის მშვიდობიან ჩატარებაზე ფიქრობს».
ამრიგად, ჩერქეზები ორმაგ თამაშს ეწევიან: მათ არანაირად არ აძლევს ხელს რუსეთთან ურთიერთობის გაფუჭება, რადგან მხოლოდ რუსეთს აქვს უფლება, შეცვალოს კანონმდებლობა ჩერქეზთა მიმართ.
ამავე დროს ისინი ყველა შესაძლებლობას იყენებენ, რათა აიძულონ რუსეთი, შეიცვალოს აზრი. აქეზებენ რუსეთთან არამეგობრულ ურთიერთობაში მყოფ რეჟიმებს, აღიარონ გენოციდი. ჯერჯერობით მხოლოდ საქართველო წამოეგო ამ ანკესს. და რა მივიღეთ შედეგად? საქართველო ტრამპლინად გამოიყენეს: ჩვენი აღიარების წყალობით გაეროსაც მიაწვდინეს ხმა, ჩვენ კი უხერხულ მდგომარეობაში, ასე ვთქვათ, ხაფანგში აღმოვჩნდით.
ყოველივე ეს იძლევა საფუძველს, ვთქვათ, რომ საქართველოს პარლამენტის მიერ ე.წ. ჩერქეზთა გენოციდის აღიარება არ არის დამოუკიდებელი გადაწყვეტილება და ემსახურება საქართველოსა და რუსეთს შორის ურთიერთობის კიდევ უფრო მეტად დაძაბვას. ამასთან, რა თქმა უნდა, როგორც ეს უკვე ნაწილობრივ აღინიშნა, აშშ თვითონ არ აპირებს, წინა პლანზე გამოჩნდეს და რაიმე «გენოციდი» აღიაროს ჩრდილოეთ კავკასიაში.
ელიზბარ ჯაველიძე, აკადემიკოსი, «სახალხო კრების» წარმომადგენელი:
_ ამერიკას ხელს აძლევს რუსეთსა და საქართველოს შორის ურთიერთობის გაფუჭება, თორემ თვითონ არასდროს ყოფილა დაჩაგრული ერების დამცველი.
ჩერქეზები ჩვენი მონათესავე ტომია და მათდამი ძალიან დიდი პატივისცემა მაქვს. ბევრი რამ გვაკავშირებს კულტურულადაც და ტრადიციებით, მაგრამ საქმე ისაა, რომ წინა ხელისუფლებას ეს სულ არ აინტერესებდა. სააკაშვილს ჩერქეზები კი არა, თავისი ქვეყანა ეკიდა ფეხზე. ამ კაცს საკუთარი ხალხის გენოციდი ჰქონდა გამიზნული. რამდენი რამის ჩამოთვლა შეგვიძლია, რომელი ერთი გავიხსენოთ. ამათი გეგმა იყო ქართველი ერის მოსპობა და ასრულებდნენ კიდეც პირნათლად, რამეთუ ეს ამერიკის მასონური ძალების მიერაა დაგეგმილი. რაც შეეხება აღიარებას, გასაგებია, რა განზრახვით წავიდნენ ამაზე, თავიანთი მოკლე ჭკუით, ვითომ რუსეთს უკბინეს. სინამდვილეში, ფინია რომ სპილოს უყეფს, ისეა ამათი საქმე… კიდევ ვიმეორებ: ჩერქეზები ჩვენი მონათესავე ეთნოსია და მათდამი მხოლოდ პატივისცემა გვმართებს, მაგრამ ეს, რაც გაკეთდა, გენოციდის აღიარებას ვგულისხმობ, ჩვენს ინტერესებს ეწინააღმდეგება. რა შეიძლება ამას მოჰყვეს მომავალში, კაცმა არ იცის.
_ რას გულისხმობთ? არის საუბარი იმაზეც, რომ გენოციდის აღიარება, შესაძლოა, სომხებმაც მოითხოვონ.
_ სავსებით რეალურია და შესაძლოა, სწორედ ამ მიზნით გადადგა წინა ხელისუფლებამ ასეთი ნაბიჯი. მათ უნდოდათ, საერთოდ დაეშალათ საქართველო. პარლამენტის გადატანაც ქუთაისში ამას ემსახურებოდა, ეს სააკაშვილის უმთავრესი ამოცანა იყო. არსებობს საქართველოს შვიდ ჯუჯა სახელმწიფოდ დაშლის გეგმა და მე პირადად ის ნანახი მაქვს.
_ რადგან სომხები ვახსენე, როგორ ფიქრობთ, რა შედეგი მოჰყვება ჩვენი მხრიდან მათი გენოციდის აღიარებას?
_ სომხების გენოციდის აღიარება ნიშნავს, რომ აზერბაიჯანს სამუდამოდ მტრად მოვიკიდებთ, თურქეთზე არაფერს ვამბობ. ეს, როგორც ორჯერ ორი, ოთხი, ისეა, ხოლო, თუ რის ფასად შეიძლება დაუჯდეს ჩვენს სახელმწიფოს დაპირისპირება აზერბაიჯანთან, კარგად იცით _ გაზი იქნება თუ საწვავი, მოგეხსენებათ, იქიდან შემოდის. გარდა ამისა, მათ ჩვენდამი აქვთ განსაკუთრებით თბილი და მეგობრული დამოკიდებულება. ეს ურთიერთობა თუ გაფუჭდება, ჩათვალეთ, რომ საქართველო განწირულია. ჯერ ერთი იმიტომ, რომ იზოლაციაში აღმოვჩნდებით და მეორეც, კონფრონტაციას კიდევ ერთ მეზობელ სახელმწიფოსთან ქვეყანა ვეღარ გაუძლებს.
_ ცალკე თურქ–მესხებზეცაა საუბარი. შესაძლოა, მათაც მოითხოვონ გენოციდის აღიარება.
_ ეს საფრთხეც სავსებით რეალურია. სააკაშვილმა ამ თავისი სულელური ნაბიჯით ერთდროულად რამდენიმე საშიშროების წინაშე დაგვაყენა. ესაა ბომბი, რომელიც, როდის აფეთქდება, კაცმა არ იცის. თურქ-მესხებს რაც შეეხებათ, საქმე ისაა, რომ თავის დროზე, როცა გასახლება მოხდა, იქ ძირითადად იყვნენ ქართველები, დღეს კი ისინი ქართველები აღარ არიან. მე მახსოვს, ეროვნული მოძრაობის დროს ზვიადი და მერაბი ითხოვდნენ მათ ჩამოსახლებას და მერე, როცა შევიცანით მათი ჩანაფიქრი, რომ თურმე მეჩეთების აშენება და თურქული სკოლების გახსნა სურდათ, კატეგორიული წინააღმდეგი წავედით ყველა. ამათ უნდათ, ეს ძველი ისტორია გააცოცხლონ და საზღვარზე დაასახლონ უცხო ეთნოსი. ამას სხვა არაფერი ჰქვია, თუ არა ერის ღალატი. ასეთივე ღალატია ჩინელების ჩამოსახლებაც. თქვენ იცით, რა ჩანაფიქრი აქვთ თბილისის ზღვაზე. ჩინელების თვისება ისაა, რომ ოჯახში არის თორმეტი ბავშვი. გადაგვჭამენ და ესაა. პირდაპირ მიდის ქართველი ერის გაჩანაგება. ცოტა ხანში უმცირესობაში ვიქნებით. ამას უნდა 20-25 წელიწადი.
_ თქვენ თქვით, რომ ჩერქეზების გენოციდის აღიარება კრემლის გასაღიზიანებლად მოხდა. რეალურად ჰქონდა ამას რუსეთისთვის არსებითი მნიშვნელობა?
_ გარკვეული მნიშვნელობა, რა თქმა უნდა, ჰქონდა, მაგრამ არა იმდენად დიდი, რომ, როგორც ამათ ეგონათ, კრემლში განგაში აეტეხათ. საერთოდ, ესენი პროვოკაციაზე აგებდნენ თავიანთ პოლიტიკას და ესეც ერთ-ერთი პროვოკაცია იყო. ასეთ პროვოკაციებს კიდევ ბევრს ვნახავდით, მაგრამ, საბედნიეროდ, არ დასცალდათ.
ახლა რუსებს რომ აბრალებენ, ომი დაიწყესო, ჩვენ ხომ ყველამ ვიცით, ეს ომი ვინ დაიწყო _ მიხეილ სააკაშვილმა, ანუ რის თქმა მინდა: ამ კაცს იმთავითვე ჰქონდა გართულება რუსეთზე და ყველა მისი ნაბიჯი მიმართული იყო ურთიერთობის გამწვავებისკენ. მერე ამერიკელებს მიეცემოდათ სალაპარაკო, აი, რა ბარბაროსები სხედან კრემლში, რა ველურები არიანო. ჩვენ რა შეიძლებოდა, მოგვსვლოდა ამ დაპირისპირებაში, ვის აინტერესებდა. მოკლედ, ესენი იყვნენ ისეთი დესტრუქციული ძალა, რომ, ვინც უნდა მოსულიყო რუსეთის ხელისუფლებაში, დიალოგი იქნებოდა შეუძლებელი. აბა, რომელ დიალოგზეა საუბარი, როცა ეს გიჟი პიროვნულ შეურაცხყოფას აყენებდა რუს პოლიტიკოსებს, მათ შორის პირადად პრეზიდენტ პუტინსაც.
_ დღეს ყველაფერი რადიკალურად შეიცვალა, საქართველო რუსეთთან ურთიერთობის მოგვარების გზას ადგას. როგორ ფიქრობთ, რამდენად რეალურია ეს დღევანდელ ვითარებაში?
_ სწორი პოლიტიკით, სწორი ნაბიჯებით ყველაფერი შესაძლებელია. მითუფრო, რომ ჩვენ მრავალსაუკუნოვანი მეგობრობა გვაკავშირებს, მაგრამ არის მეორე ფაქტორიც, _ «ნაციონალური მოძრაობა» ყველა ღონეს ხმარობს, რომ საქართველოს ახალ ხელისუფლებას არაფერი გამოუვიდეს. აგერ თუნდაც «ერისიონთან» მიმართებაში რას აკეთებენ ეს აყეფებული ლეკვები, რომლებსაც არც ეროვნულობა, არანაირი სულიერება და მორალი არ გააჩნიათ. თურმე ჯემალ ჭკუასელი მტრის წისქვილზე ასხამს წყალს, მაშინ, როცა მისმა ანსამბლმა ქართული კულტურა მთელ მსოფლიოს გააცნო. ესაა ამათი პოლიტიკა და სტრატეგია _ ვის ებრძვიან და როგორ, ისიც არ იციან. სასაცილოა ეს ყველაფერი, ამაზე სერიოზულად არც უნდა ისაუბროთ. ეს ყურადღების მისაქცევად არ ღირს.
_ პროტესტი გამოიწვია იმან, რომ ქართულმა ანსამბლმა კონცერტი უშუალოდ კრემლში გამართა.
_ მერე რა მოხდა? მე მახსოვს, ამათმა ერთი პერიოდი რუსული სიმღერები აკრძალეს რესტორნებში და რუსულ ლიტერატურას ებრძოდნენ. ზოგიერთი «ნაციონალი» სიამაყით ამბობდა, ტოლსტოი არ წამიკითხავსო. ტოლსტოისა და დოსტოევსკის მთელი მსოფლიო კითხულობს, ესაა ამათი უმეცრება და უგუნურება. ჰგონიათ, ასეთი სისულელეებით რუსეთს რამეს დააკლებენ. მე ვურჩევ მათ, ილია ჭავჭავაძე წაიკითხონ. ნახონ ერთი, როგორ აფასებდა ის რუსი ხალხის კულტურას.
_ პარლამენტის მიერ ჩერქეზების გენოციდის აღიარებას წინ მეცნიერთა ერთი ნაწილის მიერ მომზადებული დასკვნა უძღოდა. რამდენად საფუძვლიანად მიგაჩნიათ თქვენ ეს დოკუმენტი?
_ სიმართლე გითხრათ, არ მინახავს, მაგრამ დაახლოებით ვხვდები, რა კატეგორიის ადამიანების მიერ იქნება ის მომზადებული. სააკაშვილს ჰყავდა საკუთარი ჯიბის მეცნიერები და, ალბათ, მათ დააწერინებდა დასკვნას. აბა, მე ვინ დამიძახებდა ან სხვას. მათ ხომ განსხვავებული აზრი საერთოდ არ აინტერესებდათ?!
_ არის საუბარი იმაზეც, რომ გენოციდის აღიარება გარკვეული ამერიკული პოლიტიკური წრეების მითითებით მოხდა. რამდენად სარწმუნოდ მიგაჩნიათ ეს?
_ არ არის გამორიცხული. ესენი ყველა ნაბიჯს, რასაც დგამდნენ, განსაკუთრებით საგარეო პოლიტიკური მიმართულებით, უთანხმებდნენ ამერიკას. აქედან გამომდინარე, სავსებით შესაძლებელია, ეს ნაბიჯიც ვაშინგტონთან ყოფილიყო შეთანხმებული. სააკაშვილი დამოუკიდებლად ვერასოდეს აზროვნებდა. პოლიტიკური გადაწყვეტილებები კი არა, ადამიანებს რომ კლავდნენ, ესეც ამერიკის მითითებით ხდებოდა. იმავე გურამ შარაძის მკვლელობა ავიღოთ ან ზურაბ ჟვანიასი… ეს ყველაფერი იმისთვის კეთდებოდა, რომ საზოგადოება დაემუნჯებინათ. ახლაც იმავეს შვრებიან _ აშინებენ ხალხს, რომ ვითომ დაბრუნდებიან და ვიღაც ვიღაცებს გაანადგურებენ. აგერ, 19 აპრილს მიტინგიც დაგეგმეს…
_ რას ელოდებით ამ მიტინგიდან?
_ მოლოდინი მე ამათგან სასიკეთო არასდროს მქონია. ისიც ვიცი, რომ არანაირი მხარდაჭერა არ აქვთ, მაგრამ, თუ კი მაინც თავისას არ მოიშლიან, ხალხი ადეკვატურ პასუხს გასცემს. ღმერთმა ნუ ქნას, რამე დესტაბილიზაციაზე წავიდნენ და პროვოკაცია მოაწყონ, თორემ ეს დასრულდება ამათი პოლიტიკური ლინჩის წესით გასამართლებით. ხალხმა თუ გაიწია, ვერავინ შეაჩერებს და ჭკუით იყონ, გონს მოეგონ, მათთვისვე აჯობებს.
_ დასაწყისში თქვენ ზვიად გამსახურდია ახსენეთ. 31 მარტს მისი დაბადების დღეა. რა პოზიცია ეკავა პირველ პრეზიდენტს ჩერქეზთა გენოციდთან დაკავშირებით და რა პოლიტიკა ჰქონდა მას არა მარტო მეზობელ, რეგიონის ახლომდებარე სახელმწიფოებთან მიმართებაში?
_ ზვიადის დროს ეს საკითხი, ჩერქეზების გენოციდი მაქვს მხედველობაში, ოფიციალურ დონეზე არ დამდგარა, მაგრამ ის ძალიან დიდ პატივს სცემდა ჩერქეზ ხალხს. ზოგადად მისი პოლიტიკა იყო ასეთი: მას უნდოდა კავკასიური ცენტრის შექმნა, სადაც საქართველო იქნებოდა ტონის მიმცემი და წამყვანი. ახლა რამდენად შეიძლებოდა ამის განხორციელება ან რას მოუტანს ის ჩვენს ქვეყანას, სხვა საკითხია, მაგრამ მე ერთ რამეში ვარ დარწმუნებული: ზვიად გამსახურდია არასოდეს გადადგამდა ერისთვის საზიანო ნაბიჯებს, იმიტომ, რომ ის იყო ჭეშმარიტი პატრიოტი, როგორც საკუთარი ხალხის, ისე სახელმწიფოსი. სწორედ ამ პატრიოტიზმიდან მოდიოდა მისი ყველა გადაწყვეტილება და ამიტომ აღმოჩნდა ის მიუღებელი დასავლეთისთვის, განსაკუთრებით ამერიკისთვის. სამწუხაროდ, შემდეგ და შემდეგ საქართველომ დაკარგა საკუთარი გზა, რომელსაც მივყავდით ეროვნული საწყისებისკენ და ამაში თავის დროზე გადამწყვეტი როლი შეასრულა შევარდნაძემ. სააკაშვილმა, უბრალოდ, გააგრძელა მისი საქმე და აღმოვჩნდით უფსკრულის პირას. ახლა ყველაფერი დამოკიდებულია ახალ ხელისუფლებაზე. ამიტომ მე დიდი ყურადღებით ვაკვირდები, რას იზამენ ესენი. თუ ამათაც ისეთივე მოქმედებები დაიწყეს, მომდევნო ხელისუფლებას უკვე გამოსწორების შანსიც აღარ ექება. ასე რომ, დღესდღეობით პასუხისმგებლობა როგორც ხალხის, ისე სახელმწიფოს წინაშე ერთი-ორად მეტია. მმართველი გუნდი ამას კარგად უნდა ხვდებოდეს…
ესაუბრნენ
ასმათ ჯაღმაიძე
და ჯაბა ჟვანია
