ცნობილი ქართველი დიპლომატი, 1993-2000 წლებში საქართველოს საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩი ევროკავშირსა და ნატოში, 2000-2004 წლებში საქართველოს საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩი რუსეთის ფედერაციაში _ ზურაბ ირაკლის ძე აბაშიძე რამდენიმე დღის წინ ელჩის რანგში პროფესიულ საქმიანობას ოფიციალურად დაუბრუნდა.
_ ბატონო ზურაბ, თქვენ დაინიშნეთ საქართველოს პრემიერ–მინისტრის პირად წარმომადგენლად რუსეთის ფედერაციაში თუ საქართველოს მთავრობის წარმომადგენლად რუსეთში?
_ საქართველოს პრემიერ-მინისტრის სპეციალურ წარმომადგენლად რუსეთის ფედერაციასთან ურთიერთობის საკითხებში.
_ ამ თანამდებობაზე თქვენი დანიშვნა უდავოდ გაბედული ნაბიჯია, მაგრამ რისკის შემცველიც, მოსალოდნელი შედეგით თუ ვიმსჯელებთ.
რას ეფუძნება ეს რისკი? ვნახოთ, რას მოგვცემს, ანუ შემთხვევითობის პრინციპს _ დიაკვანმა უღელი გადააგდო და კურდღელს მოარტყაო, ან რუსები რომ ამბობენ _ «ნა ავოს»? თუ ეს არის გამართლებული, მდგომარეობის ლოგიკიდან გამომდინარე დიპლომატიური ნაბიჯი?
თუ _ ვცადოთ, რას ვკარგავთ?
_ ჩემი აზრით, ეს არის ბუნებრივი სურვილი, რათა ჩვენს ყველაზე დიდ და ყველაზე პრობლემურ მეზობელთან ურთიერთობა ეტაპობრივად მოვაწესრიგოთ.
ამ ეტაპზე ჩვენ რუსეთთან უაღრესად კონფრონტაციული ურთიერთობა გვაქვს, რის შეცვლაც აუცილებელია პროგნოზირებადი, პრაგმატული ურთიერთობებით. ამის მიღწევა უდავოდ რთული იქნება, მაგრამ როდესმე ეს უნდა დაწყებულიყო.
_ და დაიწყო კიდეც.
_ დიახ. ასეთი გადაწყვეტილება მიიღო პრემიერ-მინისტრმა, როცა მან პირველმა გადადგა ნაბიჯი და შესთავაზა რუსეთს, შეიქმნას პოლიტიკური დიალოგისა და კომუნიკაციის ახალი, დამოუკიდებელი არხი. ბუნებრივია, რომ საუბარი არ არის ჟენევის მოლაპარაკების ცნობილი ფორმატის გაუქმებაზე, რადგან მას თავისი სპეციფიკა და დანიშნულება აქვს.
შეიქმნება ისეთი პოლიტიკური დიალოგის ფორმატი, რომლის ფარგლებში განიხილება რუსეთთან ურთიერთობისა და უმთავრესი პრობლემების მთელი სპექტრი. უპირველეს ყოვლისა, ეს არის უსაფრთხოების საკითხები, დეოკუპაციის თემა, სავაჭრო–ეკონომიკური ურთიერთობა და ასე შემდეგ.
თუ რუსეთიც გადადგამს ანალოგიურ შემხვედრ ნაბიჯს, მაშინ იმედი უნდა ვიქონიოთ, რომ დაიწყება დიალოგი, ვიმეორებ, რთული დიალოგი, რომელიც პრობლემების ეტაპობრივი მოგვარების საშუალებას მოგვცემს.
_ მაშასადამე, ეს თანამდებობა შეიქმნა მდგომარეობის ლოგიკიდან გამომდინარე.
_ დიახ. მინდა შეგახსენოთ, რომ მსგავსი მცდელობა წინა ხელისუფლებასაც ჰქონდა. იყო შეთავაზება, რომ დიალოგი რუსეთთან დაწყებულიყო «ყოველგვარი წინაპირობის გარეშე». მაგრამ მაშინ ამ შეთავაზებას პასუხი რუსეთის მხრიდან არ მოჰყოლია.
ვიმედოვნებთ, რომ ამჯერად შეიძლება მიიღონ შემხვედრი გადაწყვეტილება. ყოველ შემთხვევაში, ასეთია ჩვენი სურვილი.
_ თუმცა ჩვენი მხარის წინა შეთავაზების გულწრფელობის ხარისხი ეჭვს ბადებდა. ამის საფუძველს იძლეოდა ის ნეგატიური რეაქცია, რომელიც ოფიციალურ პროპაგანდას ჰქონდა რუსეთში საქართველოს პატრიარქის ვიზიტის შედეგების შეფასებისას. დათბობის ის ყლორტები, რომლებიც ორი მართლმადიდებლური ეკლესიის საჭეთმპყრობელების შეხვედრის კვალზე გამოჩნდა, ძირშივე დააზრო რევანშისტულმა და თავდაჯერებულმა რიტორიკამ და «გამარჯვების» უაზრო პათეტიკამ, რომელსაც შედეგად მოჰყვა რუსეთის შეიარაღებული ნაწილების შემობრუნება გათავისუფლებულ დასახლებულ პუნქტებსა და ტერიტორიაზე.
_ ორ მართლმადიდებლურ ეკლესიას შორის ურთიერთობა, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია. დიალოგის რეჟიმი მათ 2008 წლის აგვისტოს უმძიმეს პერიოდშიც კი შეინარჩუნეს, ეს კონტაქტები მომდევნო პერიოდებშიც ხორციელდებოდა. მაგრამ, ბუნებრივია, რომ ეკლესიათშორის ურთიერთობები ვერ ჩაანაცვლებს პოლიტიკურ დიალოგსა და სახელმწიფოთაშორის კონტაქტებს, თუმცა ხელეწიფება საამისოდ გარკვეული ფონის შექმნა. პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღება, შესაბამისად, პოლიტიკოსების საქმეა.
ჩვენ შეიძლება რაღაც დავიჯეროთ, რაღაც _ არ ვირწმუნოთ, მაგრამ საქართველოში პოლიტიკური რეალობა კარდინალურად არის შეცვლილი, რაც იმედს გვაძლევს, რომ ჩვენი რეალობა რუსეთშიც შესაბამისად იქნება აღქმული.
ასე რომ, დაველოდოთ რეაქციას მოსკოვიდან და შემდეგ შეგვეძლება ვიმსჯელოთ იმის თაობაზე, თუ რამდენად პერსპექტიულია დიალოგის ახალი ფორმატის შექმნა.
_ ამ დღეებში თქვენ ჟურნალისტების მიერ იყავით «ოკუპირებული». ერთ–ერთი მათგანისთვის ბატონ ბიძინა ივანიშვილის გადაწყვეტილების სისწორის ასახსნელად თქვენ მოიშველიეთ გერმანიის მაგალითი _ ამ ქვეყნის ხელისუფლების მიერ რუსეთთან ურთიერთობის მოსაწესრიგებლად გადადგმული ნაბიჯი. ისტორიული პარალელი გაავლეთ. მაგრამ ჟურნალისტმა თავიდან აირიდა თქვენი პასუხი რეპლიკით _ «ეს სულ სხვა საქმეა». როგორც ჩანს, ასე იმიტომ მოიქცა, რომ მსჯელობისას აუცილებლად წამოიჭრებოდა დამარცხებული ქვეყნის საკითხი, რაც ხელს არ აძლევდა: ჩვენ ხომ «გავიმარჯვეთ» რუსეთთან ომში, როგორც გუშინდელნი გვარწმუნებდნენ, «რუსეთს ნიღაბი ჩამოვხსენით» და ა. შ.?
იქნებ ახლა დაასრულოთ თქვენი სათქმელი?
_ გერმანიის მაგალითი რომ დავასახელე, სრულიადაც არ ვგულისხმობდი სახელმწიფოთა შორის ურთიერთობაში ზუსტ ანალოგიას. მოგეხსენებათ, რომ ისტორიაში ზუსტი ანალოგები არ არსებობს.
_ თუმცა არის მსგავსება და გარკვეული შედარების გაკეთების შესაძლებლობაც.
_ დიახ. მე იმის თქმა მინდოდა, რომ ისეთი მტრულად განწყობილი ქვეყნებიც კი, რომლებიც მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარში ორჯერ იყვნენ ორი მსოფლიო ომის პროტაგონისტები, საბოლოო ჯამში მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ კონფრონტაციიდან სხვა ტიპის ურთიერთობაზე გადასვლა იყო საჭირო.
ევროპაში ასეთი მაგალითი უამრავია. საუკუნეების მანძილზე ევროპის ისტორია არის ერთმანეთის მტრობის, ქიშპობის, გაუთავებელი სისხლისმღვრელი ომების ისტორია, მაგრამ რომელიღაც ეტაპზე ყველა ერთად მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ ასე გაგრძელება არ შეიძლება.
ჩვენც გვაქვს აქ, საქართველოში, იმის განცდა, რომ ის დამოკიდებულება, ის ურთიერთობა, რომელიც რუსეთთან ჩამოგვიყალიბდა, დიდხანს არ უნდა გაგრძელდეს. ჩვენი დაკვირვებით, ჩვენი ინფორმაციით რუსეთშიც ბევრია ისეთი მოღვაწე, რომელიც ასე ფიქრობს, თუმცა საქართველო–რუსეთის შერიგების იდეას ბევრი მოწინააღმდეგეც ჰყავს.
ვნახოთ, დავაკვირდეთ და გამოჩნდება, თუ რომელი ტენდენცია რომელს დაძლევს _ კონფრონტაციის გაგრძელების თუ ნაბიჯ-ნაბიჯ შერიგების ტენდენცია.
_ მოსკოვში პირველი ვიზიტის შემდეგ სააკაშვილმა პუტინთან შეხვედრის თაობაზე განაცხადა, რომ, «ჩემი წინამორბედისგან განსხვავებით, პუტინთან პრობლემები არ მქონიაო».
რა პრობლემები ჰქონდა შევარდნაძეს?!
მე პირიქით მახსოვს _ პრობლემები დახვავდა სააკაშვილის მოსვლის შემდეგ, იმდენად ბევრი და მწვავე, რომ ბოლოს და ბოლოს ომი დაიწყო.
პიროვნულ ფაქტორზე მინდა გკითხოთ: მოიხსნება ეს წინააღმდეგობა მოლაპარაკების პროცესში, რომელიც უნდა დაიწყოს, თუ დარჩება, როგორც გადაულახავი «ლიჩნი ნეპრიაზნი», სასამართლოს წინაშე მდგარი ფრუნზიკ მკრტიჩიანი რომ ამბობდა «მიმინოში»?
ხომ არ შემოუბრუნდება იგივე პრობლემა ბატონ ბიძინას?
_ პიროვნულ ფაქტორს პოლიტიკაში ყოველთვის აქვს გავლენა, «ლიჩნაია ნეპრიაზნ» ხშირად არსებობს პოლიტიკოსებს შორის. განსაკუთრებით ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა რუსეთი, საქართველო, პოსტსაბჭოთა სივრცის და ა.შ. სახელმწიფოში, მაგრამ, რა თქმა უნდა, უპირატესი და უმნიშვნელოვანესია სახელმწიფოებრივი ინტერესები. მე ვფიქრობ, რომ რუსეთისთვის მთავარი გამღიზიანებელი, მთავარი პრობლემა საქართველოს დასავლური ორიენტაცია და მისი ევროატლანტიკურ ინტეგრაციისკენ მისწრაფებაა. ასე იყო შევარდნაძის დროსაც, წინა ხელისუფლების დროსაც, მაგრამ, ჩემი დაკვირვებით, ამ გამღიზიანებელს ზემოდან კიდევ სხვა პრობლემები ემატებოდა, რაც უფრო მეტ დრამატიზმს სძენდა ჩვენს ორმხრივ ურთიერთობას. სრულებით არ ვაპირებ რუსეთის პოლიტიკის გამართლებას საქართველოს მიმართ, მიმაჩნია, რომ დღევანდელ მდგომარეობამდე მისვლაში პასუხისმგებლობის ლომის წილი რუსეთზე მოდის, მაგრამ პასუხისმგებლობის გარკვეული წილი ჩვენც გვეკისრება. ახლა იმაზე უნდა ვიფიქროთ, რომ ეს, თითქმის ოცწლიანი დრამატული ურთიერთობა ორ ქვეყანას შორის თანდათან და ნელ-ნელა გადავიყვანოთ პოზიტივის რელსებზე. თუმცა, ვიმეორებ, დიალოგი რუსეთთან ძალიან რთული იქნება. მაგრამ რთული დიალოგი სჯობს კარგ ომს.
_ რის გაკეთებას აპირებთ საიმისოდ, რომ დიალოგი იყოს ეფექტიანი და არა დიალოგის იმიტაცია? არა სალაყბო და კიდევ უფრო უარესი _ ლაპარაკი ლაპარაკისთვის, ან როგორც სალტიკოვ–შჩედრინი «თავადი გლოვლიოვების» ერთ–ერთ პერსონაჟს ახასიათებდა _ «ბეზსტრუნნაია ბალალაიკა»?
_ ეს ნამდვილად სახიფათო თემაა. მოლაპარაკების დროს ხანდახან იქმნება იმიტაცია, რომ ყველაფერი კარგად მიმდინარეობს, მხარეები უკვე ესაუბრებიან ერთმანეთს, სადაცაა თვითონ მოილაპარაკებენ და მივლენ კონსესუსამდე. ასეთი იმიტაციის შემთხვევაში დასავლეთის ინტერესიც მოდუნდება, პროცესზე მისი ზემოქმედებაც დაიკლებს. ეს არ უნდა დავუშვათ მანამ, სანამ რეალური, ხელშესახები შედეგები არ იქნება მიღწეული.
რახან დასავლეთი ვახსენე, მინდა გითხრათ, რომ ჩვენი დასავლელი პარტნიორები ყოველთვის მოგვიწოდებდნენ, რამენაირად გვეცადა რუსეთთან საერთო ენის გამონახვა. დასავლეთევროპელ, ამერიკელ მეგობრებთან ნებისმიერი კონტაქტების დროს ისინი სწორედ ამას გვიმეორებდნენ და ხაზგასმით გვეუბნებოდნენ, რომ ამასთან ერთად შეგვენარჩუნებინა, არ დაგვეთმო ჩვენი პრინციპები და ღირებულებანი.
_ ამის გაკეთება, რა თქმა უნდა, რთულია, ხოლო, როცა ჩვენი ხელისუფლება სხვა პოლიტიკურ ჰანგზეა აწყობილი, საერთოდ შეუძლებელია. ასეც მოხდა…
_ იმასაც შეგახსენებთ, რომ, როცა 2005 წელს თბილისში ჩამოვიდა აშშ პრეზიდენტი ბუში, თავისუფლების მოედანზე წარმოთქმული მისი სიტყვის ერთ-ერთი მთავარი ლოზუნგი, საქართველოს ხელისუფლებისადმი მთავარი მოწოდება რუსეთთან საერთო ენის გამონახვა იყო, ჩვენ კი ამაში დაგეხმარებითო.
_ ეჭვიანი ადამიანები წინასწარ ბრალს გდებენ, რომ თქვენი მისია შეიძლება გამოყენებული იყოს, როგორც რუსეთის ფედერაციასთან ფარული მოლაპარაკებისა და შეთანხმების მექანიზმი, საშუალება. რას უპასუხებთ?
_ გავიმეორებ იმას, რაც ითქვა მაშინ, როცა ბატონი პრემიერ-მინისტრის გადაწყვეტილება გახდა ცნობილი.
იყო მოსაზრება, რომ წინასწარ, სანამ ამ ნაბიჯს გადავდგამდით და გამოვაცხადებდით, რომ ვაწესებთ ასეთ თანამდებობას, კულუარულად მოგვესინჯა ნიადაგი, თუ რა პასუხი შეიძლება მიგვეღო რუსეთის მხარისგან. მაგრამ ბატონმა ბიძინამ კატეგორიულად მოითხოვა, რომ ყველაფერი გაკეთებულიყო ღიად, საჯაროდ, ყოველგვარი კულუარული მოძრაობების გარეშე: არაფრის დამალვას არ ვაპირებთ და არც არაფერია დასამალი.
ჩვენი მიდგომა ასეთია: თუ დიალოგი დაიწყება, მაშინ როდის და რა ნაბიჯიც გადაიდგმება, ჩვენი საზოგადოება ამის თაობაზე სრულად იქნება ინფორმირებული.
_ არის კი სერიოზული რესურსები ამ მოლაპარაკების შედეგიანად წარსამართად, უწინარეს ყოვლისა, რუსეთის მხრიდან?
_ ვფიქრობ, რომ არის.
_ თქვენ არ იტყვით, ამიტომ მე ვამბობ: პირველი ეს არის თქვენი ფაქტორი, რადგან უკვე იყო გამოხმაურება სწორედ თქვენს პიროვნებასთან დაკავშირებით.
_ არა, არა! ვერ დაგეთანხმებით არა ზედმეტი მოკრძალების გამო, არამედ იმიტომ, რომ იქ არის გაცილებით მნიშვნელოვანი ფაქტორები.
რუსებს ბევრი პრობლემა, ბევრი სირთულე და, როგორც ახლა იტყვიან, ბევრი გამოწვევა აქვთ კავკასიის რეგიონში, იგივე, რაც გვაქვს ჩვენ. შეიძლება ჩვენზე მეტიც. მსოფლიოში ერთ-ერთ ურთულეს რეგიონში ვცხოვრობთ. აქ კონცენტრირებული პრობლემები, რომლებიც ჩვენც და მათაც გვაწუხებს _ ტერორიზმი, იარაღით უკანონო ვაჭრობა, ნარკოტრაფიკი, რომელი ერთი ჩამოგითვალო, რადიკალიზმი, სხვადასხვა სახის ფუნდამენტალიზმი, ექსტრემისტული გამოვლინებანი და ა.შ.
ასე რომ, მას, რუსეთს სჭირდება ნორმალური, პროგნოზირებადი პარტნიორი სამხრეთ კავკასიის რეგიონში.
ამას გარდა, საერთაშორისო სარბიელზე, საერთაშორისო ორგანიზაციებში რუსეთს სერიოზულად აკრიტიკებენ საქართველოსთან დამოკიდებულების გამო. უკვე გაჩნდა და დაკანონდა სიტყვა ოკუპაცია. ოკუპანტის იმიჯი რუსეთს ნამდვილად არ სიამოვნებს.
ვფიქრობ, რომ ამ ორი ფაქტორის გამო, რუსეთში უნდა იყოს ისეთი ხალხი, ისეთი სახელმწიფო მოღვაწენი, ვისაც სურთ ვითარების უკეთესობისკენ შეცვლა და საქართველოსკენ შემხვედრი ნაბიჯების გადადგმა.
ეს სერიოზული რესურსია.
_ დაბეჯითებით ვერ ვიტყვი, ვინ _ პუტინმა თუ მედვედევმა _ ერთ–ერთმა მათგანმა განაცხადა, რომ საქართველოსთან ურთიერთობაში არ არსებობს საკითხები, რომელთა გადაწყვეტა შეუძლებელია.
_ მეც მსმენია ამის თაობაზე, მართალი გითხრათ, პირადადაც მსმენია უმაღლესი ხელისუფლების მხრიდან. ღმერთმა ქნას, რომ ასე იყოს. ყოველ შემთხვევაში მე არ ვარ იმის მომხრე, რომ გაზვიადებული მოლოდინი გვქონდეს და არარეალური ილუზიები შევიქმნათ. რეალისტურად და პრაგმატულად უნდა შევხედოთ და შევაფასოთ რუსეთთან ურთიერთობა, რომელიც დღეისთვის რთულია. და, ამავე დროს, არ დავკარგოთ იმედი, არ გავინელოთ სურვილი, რომ ყველაფერი უკეთესობისკენ შეიცვალოს.
_ მაშ, როგორც რუსები იტყვიან, ვისხდეთ ზღვის პირას და ამინდს ველოდოთ? დაველოდებით რუსეთის მხარის რეაქციას თუ შევეცდებით მოვიპოვოთ ეს რეაქცია?
_ არა, არავის ზედმეტად დარწმუნებას არ ვაპირებთ, არავის თხოვნით არ მივმართავთ. ჩვენი მხრიდან ნაბიჯი გადაიდგა, ამის შესახებ მოსკოვში უკვე იციან, შეტყობინება ოფიციალურადაც გაიგზავნა.
დაველოდებით. დადებითი იქნება რეაქცია, მივესალმებით. თუ სხვა გადაწყვეტილების მოწმენი გავხდებით, შესაბამის დასკვნებს გავაკეთებთ.
ყველა ვარიანტში რუბიკონი გადალახულია.
ესაუბრა
არმაზ სანებლიძე
