ფარული მოსმენების შესახებ კანონსა და სპეცსამსახურებში განსახორციელებელ რეფორმებზე გვესაუბრება არასამთავრობო ორგანიზაცია “სპეცსამსახურების საქმიანობაზე საზოგადოებრივი კონტროლის საქართველოს ცენტრის” თავმჯდომარე ბესიკ ალადაშვილი:
_ კანონი ფარული მოსმენების შესახებ სწრაფად მიიღეს, რამაც ამ კანონს თავისი დაღი დაასვა. ეს არ იყო საუკეთესო ვარიანტი. დისკუსია არაპროფესიონალურად წარიმართა როგორც ხელისუფლების, ასევე არასამთავრობო ორგანიზაციების მხრიდან. სამწუხაროდ, ყველაფერი დავიდა მხოლოდ ფიჭური კავშირგაბმულობის კომპანიების, ოპერატორების მხრიდან ფარული მოსმენის პრობლემაზე. არადა, ეს საკითხის მხოლოდ ერთი მხარეა, ანუ, თუ ადამიანის მოსმენა გინდა, მას სხვა საშუალებითაც მოუსმენ, თუნდაც ბინაში დამონტაჟებული მოსასმენი მოწყობილობით და ა. შ. საკითხი ამით ამოწურეს, თითქოს პრობლემა მხოლოდ შს სამინისტროს მიერ განხორციელებული მოსმენები იყო. ფაქტია, რომ შს სამინისტროს პირდაპირი წვდომა აქვს ფიჭური კავშირგაბმულობის მობილურ ოპერატორებზე, ამიტომ, ვიდრე ეს კანონი არ ამოქმედდება და პირად მონაცემთა ინსპექტორს არ ექნება გარკვეული ბერკეტი, დღესაც თავისუფლად შეუძლიათ ყველას მოსმენა. თუ შს სამინისტროს სურდა ვიღაცის საუბრის მოსმენა და იყო ამის აუცილებლობა, სასამართლოს ნებართვის გარეშე აკეთებდა, შემდეგ კი იღებდა ნებართვას. ახლა მხოლოდ ერთ სფეროზეა საუბარი, რადგან სერიოზული პრობლემაა ინტერნეტიც _ ელექტრონული ფოსტა და სკაიპი.
ეს ყველაფერი ამ კანონის მიღმაა დარჩენილი. ისევე, როგორც სპეცსამსახურები და სხვადასხვა სტრუქტურა, რომლებსაც შეუძლიათ, სასამართლოს ნებართვით განახორციელონ ფარული მოსმენები.
_ კონკრეტულად რომელ სამსახურებს გულისხმობთ?
_ დაცვის სპეციალურ სამსახურს, დაზვერვის სამსახურს, სასჯელაღსრულების სამინისტროს, ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიები სამსახურს, პროკურატურას _ ამ სტრუქტურებს კვლავ აქვთ მოსმენის უფლება, თუმცა, რა თქმა უნდა, კანონის ფარგლებში და სასამართლოს ნებართვით. სამწუხაროდ, ეს საკითხი შეეხო მხოლოდ ერთ უწყებას და ფარული მოსმენების მხოლოდ ერთ სახეობას _ ფიჭურ კავშირგაბმულობას მისი ოპერატორების სახით.
_ ამ შემთხვევაში მაინც თუ არის კონტროლის მექანიზმი ჩადებული?
_ არა, რადგან კანონი ნაჩქარევად მიიღეს და მომავალში აუცილებლად უნდა გადამუშავდეს. არადა, პარლამენტმა ამ კანონის დასამუშავებლად მარტის ბოლომდე მოითხოვა ვადა, თუმცა პრეზიდენტმა ვეტო დაადო და ვადა მხოლოდ 1 დეკემბრამდე გააგრძელა, რის გამოც ასე სასწრაფოდ მიიღეს ეს კანონი. სამწუხაროდ, ამ საკითხშიც გამოვლინდა ქართული ხასიათი.
_ ანუ დღესაც კი ფარული მოსმენის თავიდან აცილებას მხოლოდ ტელეფონზე საუბრისგან თავის შეკავებით შევძლებთ?
_ ტელეფონზე საუბრისგან თავის შეკავება თავდაცვის ერთგვარი საშუალებაა, მაგრამ არ ვართ დაზღვეული შინ, სამუშაო ადგილას თუ ოფისში დამონტაჟებული მოსასმენი აპარატურისგან. ასეთია ოპერატიული მუშაობის ერთ-ერთი მიმართულება, რომელსაც ეწევა ყველა სპეცსამსახური და სამართალდამცავი სტრუქტურა. თუ გახსოვთ, ათასობით ფაილზე იყო მხოლოდ ფარული ვიდეოგადაღება და არც ერთი იყო მობილურ ტელეფონზე საუბრის ფარული ჩანაწერი, რადგან, როგორც მაკომპრომატებელი მასალა, ვიდეოჩანაწერი უფრო ეფექტიანია, ვიდრე აუდიო. თუმცა, მოსმენები იმ დოზით, როგორითაც “ნაციონალური მოძრაობის” მმართველობის პერიოდში ხორციელდებოდა, დღეს აღარ ხდება. არ არის ამის საჭიროება.
_ რაც შეეხება ძალოვანი უწყებების რეფორმას…
_ ეს გადაწყვეტილებაც ძალიან სწრაფად იქნა მიღებული, რაც ისევ და ისევ ქართული ხასიათის ბრალია. ახლა მთელი მასმედია ამ თემაზე გადაერთო. გაირკვა, რომ თურმე არასამთავრობო ორგანიზაციები წლების განმავლობაში მუშაობდნენ ამ პროექტზე. ასეთ რაღაცებზე მეცინება, რადგან ზოგიერთი არასამთავრობო ორგანიზაცია ჩამოყალიბდა უნივერსალურ სტრუქტურად, რომელსაც ყველაფერზე გამზადებული აქვს პროექტი. 20 წელია, სპეცსამსახურების საკითხებზე თეორიულადაც მიმუშავია და პრაქტიკულადაც. ბოლოს და ბოლოს, სპეცსამსახურების მუშაობაზე 7 წიგნი დავწერე და გამოვეცი. თანაც ისეთი რთული თემაა, რომ მასზე მსჯელობა ერთი ხელისმოსმით არ შეიძლება. მთავარია, რომ შს სამინისტროდან უშიშროების სეგმენტის განცალკევება მექანიკურად არ მოხდეს. ამ საკითხზე ზოგიერთი პოლიტიკოსი თუ ექსპერტი სასაცილო რაღაცებს ამბობს ხოლმე. მაგალითად, თქვეს, პრობლემაა, უშიშროებისთვის საჭირო შენობის ფული რომ არ არის ჩადებული 2015 წლის ბიუჯეტშიო. თქვე კაი დედმამიშვილებო, დაგავიწყდათ, ჩიტაძის ქუჩაზე მდებარე შენობა და მოდულის შენობა უშიშროების სამინისტროს ქონება რომ იყო? დაუბრუნეთ და დამთავრდება ყველაფერი. რეალურად ეს არც არის პრობლემა. პრობლემა არის ის, რა უნდა ხელისუფლებას _ პოლიტიკური ქულების მოპოვება არჩევნებისთვის თუ სერიოზული რეფორმის გატარება. დღეს პირდაპირ შემიძლია განვაცხადო, რომ საქართველოს სპეცსამსახურები არ ჰყავს. საჭიროა ამ სფეროს ინსტიტუციური ცვლილება. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური ხელახლა უნდა აიგოს, რადგან ძველის გადმონაშთია ყველა მიმართულებით _ კანონმდებლობით დაწყებული, ბიუჯეტით დამთავრებული. რამდენი წელია, გავიძახი, რომ სპეცსამსახურის ხელმძღვანელი პირდაპირ არ უნდა ექვემდებარებოდეს აღმასრულებელ ხელისუფლებას! ის, სულ მცირე, ორმაგ დაქვემდებარებაში უნდა იყოს. სპეცსამსახურის ხელმძღვანელისადმი ნდობის ხარისხი მაღალი უნდა იყოს და მისი კანდიდატურა პარლამენტმა დაამტკიცოს გარკვეული პერიოდით, ანუ ხელისუფლების ცვლილებას არ უნდა მოჰყვებოდეს სპეცსამსახურის ხელმძღვანელის შეცვლა. დააკვირდით, რა ხდება ქვეყანაში: რამდენჯერაც შეიცვალა ხელისუფლება, იმდენჯერ შეიცვალა სპეცსამსახურის ხელმძღვანელი _ ზოგჯერ წელიწადში რამდენიმეჯერ. ეს არ არის კარგი. ადამიანი ამ თანამდებობაზე როცა ინიშნება, არ აქვს გარანტია, რომ დაიწყებს სერიოზული მუშაობას და 2-3 თვის შემდეგ არ მოხსნიან ან სხვა თანამდებობაზე არ გადაიყვანენ. მოკლედ, უწინარესად, ხელისუფლება უნდა ჩამოყალიბდეს, რა უნდა, რა ფუნქციები უნდა დარჩეს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს; ეს საკითხი საკანონმდებლო დონეზეა გადასაწყვეტი. სერიოზული პრობლემაა კადრების საკითხიც. დღეს, სამწუხაროდ, სპეცსამსახურებისთვის კადრების შერჩევის ერთიანი სისტემა, მიდგომა არ არსებობს, არც მათი შემოწმების მიხედვით _ ვინ სად ინიშნება, ვის რა წარსული აქვს, არიან თუ არა დაცული სხვა ქვეყნის სპეცსამსახურების ინტერესებისგან… გასათვალისწინებელია პიროვნული თვისებები, კვალიფიკაცია, განათლება. ეს ყველაფერი მწყობრი სისტემა უნდა იყოს, ანუ სახელმწიფოს უსაფრთხოების სფეროში ყველაფერი ნულიდან არის დასაწყები, კადრებიც კი ხელახლაა გასაზრდელი, რადგან ზოგიერთი, პროფესიონალობას რომ იბრალებს სპეცსამსახურებში, სამწუხაროდ, ისეთი გამოცდილების მქონე პროფესიონალია, როგორიც მსუბუქი ყოფაქცევის რძალი, რომელსაც თავმოყვარე დედამთილი შინ არ შეუშვებს. ამიტომ უნდა შევეცადოთ, რომ ასეთ ადამიანებს არ ჩავაბაროთ ქვეყნის უსაფრთხოება. გადასაწყვეტია დაფინანსების საკითხიც. დღესაც სპეცსამსახურები, მით უმეტეს, უშიშროება და დაზვერვა, ფინანსდება, როგორც სოფლის მეურნეობის სამინისტრო, ანუ მომუშავეთა რაოდენობის მიხედვით. ასე არ შეიძლება. მსოფლიოში მიღებული პრაქტიკაა, რომ სპეცსამსახურის დაფინანსება უნდა მოხდეს კონკრეტული ამოცანიდან გამომდინარე. ასეთ შემთხვევაში გაცილებით მეტია ფინანსების გაკონტროლების შესაძლებლობა. დღეს არ ვიცით, რა თანხას ხარჯავს შს სამინისტრო ამ ფუნქციებზე. სუს-ი, კონტრდაზვერვა, კონტრტერორისტული ცენტრი, ანტიკორუფციული სააგენტო რამდენიმე ასეულ მილიონს ხარჯავენ სახელმწიფოს უსაფრთხოებაზე. ეს, ფაქტობრივად, წყალში გადაყრილი თანხაა, რადგან ამ სამსახურების მუშაობა უეფექტოა. ანალოგიური რამ შეიძლება ითქვას სხვა სპეცსამსახურზეც. ავიღოთ, მაგალითად, დაზვერვის სამსახური, რომელიც ყოველწლიურად ფინანსდებოდა 8 მილიონი ლარით, მომავალი წლიდან კი 15 მილიონ ლარს მიიღებს. მაგრამ რა მიზნებისთვის იხარჯება ეს თანხა, შემოწმების არანაირი მექანიზმი არ გვაქვს. გარდა ამისა, ძალიან დაბალია საპარლამენტო კონტროლი სპეცსამსახურებზე. არადა, დასავლეთის ქვეყნებში მიღებული პრაქტიკაა, რომ პარლამენტის შესაბამისი კომიტეტი წყვეტს და კოორდინირებას უწევს სპეცსამსახურების მოქმედების თითქმის ყველა სფეროს, დაფინანსებიდან დაწყებული, საკადრო საკითხებით დამთავრებული. ჩვენთან კი ერთადერთი, ვისაც სპეცსამსახურების საქმიანობაზე ხელი მიუწვდება, არის “ნდობის ჯგუფი”, რომელიც სათანადოდ ვერ მუშაობს. ასევე ცუდ მდგომარეობაშია ეკონომიკური უსაფრთხოების საკითხიც. ქვეყნის ეკონომიკა დაცული არ არის ბევრი პრობლემისგან და მათ აღმოფხვრაზე არც ერთი სტრუქტურა არ მუშაობს.
_ პროფესიონალიზმი არ ჰყოფნით თუ ამ ყველაფერს სპეციალურად აკეთებენ?
_ არც ერთია გამორიცხული და არც _ მეორე… ასევე, არ უნდა დაგვავიწყდეს გარე ძალების როლი ჩვენს ქვეყანაში. უცხო ქვეყნის ხელისუფლება ყველანაირად ცდილობს, დასაყრდენი, როგორც ღია, ასევე ფარული, ჰყავდეს საქართველოს ხელისუფლებაში. ასე ხდება ყველა სფეროში, მათ შორის, სპეცსამსახურებშიც, რადგან ჩვენ არ გვყავს პატრიოტი და პროფესიონალებით დაკომპლექტებული კონტრდაზვერვის სამსახური, რომელიც აღკვეთს და გაანეიტრალებს უცხო ქვეყნების ინტერესებს ჩვენს ქვეყანაში. ეს ფუნქცია უნდა გახდეს უმთავრესი ახალი უშიშროების სტრუქტურისთვის და გამოჩნდება, არის თუ არა მოწადინებული ამჟამინდელი ხელისუფლება, მართლაც ძლიერი და ეფექტიანი სპეცსამსახური შექმნას.
ესაუბრა
ნინო მაისურაძე
