ციხეებში არსებულ მდგომარეობასა და, ზოგადად, ადამიანის უფლებების დარღვევის ბოლოდროინდელ ფაქტებზე «საქართველო და მსოფლიოს» ესაუბრება ადვოკატი და უფლებადამცველი ნანა კაკაბაძე.
_ ქალბატონო ნანა, როგორც ხათუნა კალმახელიძე გვპირდებოდა, სასჯელაღსრულებით სისტემაში მიმდინარე რეფორმების ფარგლებში 2012 წლიდან ხანგრძლივი პაემნების პროგრამა უნდა ამოქმედებულიყო. ამოქმედდა თუ არა ეს პროგრამა და, თქვენი აზრით, რამდენად დადებითად აისახება იგი მსჯავრდებულთა მდგომარეობაზე?
_ დავიწყოთ იმით, 2012 წლიდან კი არა, საერთოდ ვერ შეძლებს, ალბათ, ეს პროგრამა ოდესმე ამოქმედებას და რატომ. ერთის მხრივ იმიტომ, რომ პაემნები გახადეს იმდენად ძვირი (მოგეხსენებათ, სამოცი ლარი ღირს ერთი ადამიანის შესვლა საკანში და ამასთან, ეს პაემნები არის მაქსიმალურად შეზღუდული), რაც პატიმართა აბსოლუტური უმრავლესობისთვის თავისთავად გამორიცხავს ხელმისაწვდომობას ასეთ ფუფუნებაზე.კანონმდებლობაში შეიძლება ჩაწერონ, რომ, ვთქვათ, ერთი მილიონის გადახდის შემთხვევაში, ადამიანი გახდება თავისუფალი, მაგრამ მთავარი ის კი არ არის, ყველას ეძლეოდეს ამის საშუალება, მთავარია, შენი მოსახლეობა არის თუ არა შესაბამისად გადახდისუნარიანი, რომ საბოლოოდ ამ ყველაფერმა კიდევ უფრო მეტი დისკომფორტი არ შეუქმნას საზოგადოებას. მე ვფიქრობ, რომ დღესდღეობით, ამ უმძიმესი სოციალური ფონის პირობებში სამოცი ლარი არის თანხის სწორედ ის რაოდენობა, რომელსაც მსჯავრდებულთა უმრავლესობა ვერ შეძლებს გადაიხადოს. ასე რომ, ეს იდეა, რასაც ხანგრძლივი პაემნები ჰქვია, ფაქტობრივად, არის მკვდრადშობილი და იგი ხელმისაწვდომი იქნება მხოლოდ იმ ადამიანებისთვის, რომელთა მიმართაც ხელისუფლებას აქვს გარკვეული ინტერესები, ასეთები არიან, ვთქვათ, იგივე სანდრო გირგვლიანის მკვლელები, რომლებსაც, მოგეხსენებათ, მწვადებიც შესდიოდათ საკანში, გოჭიც და გარეთაც გამოდიოდნენ მაშინ, როცა ხანგრძლივი პაემნები არ არსებობდა. სხვა დანარჩენებისთვის კი, ვიმეორებ, ეს პაემნები რეალურად არაფერს შეცვლის, ვინაიდან, როგორც გითხარით, მსჯავრდებულთა ოთხმოცი-ოთხმოცდაათი პროცენტი, გასაგები მიზეზების გამო, ვერ შეძლებს ამ უფლებით სარგებლობს.
_ რა გაძლევთ კონკრეტულად ამის თქმის საფუძველს? სამოცი ლარი არ არის მაინცდამაინც დიდი თანხა.
_ თქვენ იცით, რომ დღესდღეობით საბარათე სისტემა მოქმედებს საპყრობილეებში ტელეფონზე სასაუბროდ და პროდუქტების შესაძენადაც; რა თქმა უნდა, დღეს ციხეები არ არის გამჭვირვალე და, ფაქტობრივად, შეუძლებელია იქ შეღწევა, თორემ იმავე ომბუდსმენმაც რომ ჩაატაროს მონიტორინგი, დაინახავთ, რომ ოცი-ოცდაათი პროცენტი არის პატიმართა სწორედ ის რაოდენობა, რომელსაც ერიცხება ასი ლარი და ეს თანხა უნდა იმყოფინონ მათ ყველაფრისთვის, ანუ როგორც ტელეფონზე სასაუბროდ, ისე პროდუქტების შესაძენადაც. ახლა მე თქვენ გეკითხებით, შეძლებენ ამ კატეგორიის მსჯავრდებულები სამოცლარიანი პაემნებით სარგებლობას?..
_ ანუ, თქვენი აზრით, მათთვის პაემნები უფასო უნდა იყოს?
_ ამასთან დაკავშირებით არაერთხელ მითქვამს და კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, რომ: კი ბატონო, იყოს სამოცლარიანი პაემნებიც, ორასლარიანიც და ხუთასლარიანიც, მაგრამ კანონი უნდა იყოს თანაბარი ყველასთვის და, ვინც ნაკლებად გადახდისუნარიანია, მისი მდგომარეობა უნდა გაითვალისწინონ, ანუ, ვისაც არ აქვს იმის საშუალება, რომ ფული გადაიხადოს, მისთვის პაემანი უნდა იყოს უფასო, ხოლო ვისაც აქვს ამის საშუალება, მათ უნდათ ხუთვარსკვლავიან სასტუმროში მოაწყონ ეს პაემნები და უნდათ _ შვიდვარსკვლავიანში, ეს უკვე მათი გადასაწყვეტია.
_ წინა წლებში საპყრობილეებში თითქმის ყოველდღე ფიქსირდებოდა წამებისა და არაადამიანური მოპყრობის ფაქტები. 2012 წელი, სულ რამდენიმე დღეა, დადგა და უკვე იყო თუ არა რამე მსგავსი შემთხვევა საპყრობილეში ან საპყრობილის გარეთ?
_ კი, სამწუხაროდ, იყო რამდენიმე მკვლელობა, რომელიც დღემდე გაუხსნელია. ასევე მაქვს უტყუარი ინფორმაცია, რომ ჩვიდმეტი წლის ბავშვი, რომელიც შეესწრო ერთ-ერთ მკვლელობას, აბსოლუტურად უმიზეზოდ, უსაფუძვლოდ დააკავეს და იმის მიუხედავად, რომ მისი დაკითხვის უფლებაც კი არ ჰქონდათ მშობლის ან პედაგოგის გარეშე, აიძულებდნენ, თავის თავზე აეღო ეს დანაშაული. ბავშვს ეტყობოდა წამების ნიშნები და შეიძლება არ დაიჯეროთ, ისე სასტიკად იყო ნაცემი, რომ მთელი სხეული _ ფეხებიდან ყურებამდე ჰქონდა ჩალურჯებული. გარდა ამისა, მთელი იმ ხნის განმავლობაში, რაც ეს ბავშვი იყო დაკავებული, მშობლებს არ მისცეს შვილის ნახვის უფლება და ბოლოს, როცა იგი, როგორც იქნა, დაიხსნეს და გამოიყვანეს იზოლატორიდან, ბავშვი უკვე ფეხზე ვეღარ დგებოდა. აი, ასეთი ამაზრზენი ფაქტი მოხდა რამდენიმე დღის წინათ, მაგრამ, როგორც ყოველთვის, ამ შემთხვევაშიც არავის პასუხისმგებლობის საკითხი არ დამდგარა, პირიქით, ჩვენ ვხედავთ, რომ ხელისუფლების მხრიდან სულ უფრო აქტიურად ხდება სამართალდამცავი სტრუქტურების წაქეზება, რათა ამ სტრუქტურებში იყოს კიდევ უფრო მეტი სიმკაცრე და მოქალაქეებს მუდმივად ჰქონდეთ იმის განცდა, რომ ციხე, წინასწარი დაკავების იზოლატორი თუ პოლიციის განყოფილება ის ადგილია, რომლიდანაც, ძალიან მცირე შანსია, არა თუ ჯანმრთელმა, საერთოდ ცოცხალმა გამოაღწიო…
_ თქვენ, როგორც უფლებადამცველი, არ აპირებთ, ეს ყველაფერი შესაბამის საერთაშორისო ორგანიზაციებს აცნობოთ?
_ რა თქმა უნდა, ჩემი სურვილია, რომ ყველა მსგავსი ფაქტი მაქსიმალურად გახმაურდეს და საერთაშორისო უფლებადამცველ ორგანიზაციებსაც მივაწოდოთ ამის შესახებ ინფორმაციები, მაგრამ, მეორეს მხრივ, ჩვენ იძულებული ვართ, გავითვალისწინოთ დაზარალებულის ინტერესებიც, ანუ ვგულისხმობ იმას, რომ ხშირ შემთხვევაში თვითონ დაზარალებულს არ სურს მისი ამბის გახმაურება, ვინაიდან, მოგეხსენებათ, რა სახელმწიფოშიც ვცხოვრობთ და ამით ის შეიძლება კიდევ უფრო დიდი საფრთხის წინაშე აღმოჩნდეს.
რაც შეეხება იმ ჩვიდმეტი წლის მოზარდს, იმის მიუხედავად, რომ სამედიცინო დასკვნაც არსებობს, რომლის თანახმადაც, მის მიმართ ნამდვილად იყო ფიზიკური ზემოქმედება განხორციელებული, მის მშობლებს არ სურთ ამაზე საჯაროდ საუბარი და მეტიც, ისე დააშინეს და დაშოკეს ეს ადამიანები, რომ იძულებულნი არიან, შვილი ქვეყნიდან გახიზნონ. აი, ასეთი რეჟიმის, ასეთი წნეხის ქვეშაა დღეს თითოეული ჩვენგანი და, ბუნებრივია, როცა მსგავს პირობებში იმყოფები, იქ რამე ფაქტის გახმაურებაზე და გამოაშკარავებაზე საუბარი, უბრალოდ, ზედმეტია…
_ დავუბრუნდეთ ისევ სასჯელაღსრულებით სისტემას. 7 დეკემბერს, პარლამენტის ადამიანის უფლებათა დაცვისა და იურიდიულ საკითხთა კომიტეტების გაერთიანებულ სხდომაზე ხათუნა კალმახელიძემ განაცხადა, რომ გასული წლის განმავლობაში მსჯავრდებულთა რაოდენობის ზრდის ტემპი შემცირდა, რაც მისი თქმით, სისხლის სამართლის პოლიტიკისადმი ლიბერალური მიდგომის შედეგია. თქვენ რა მონაცემები გაქვთ, რამდენად შეესაბამება ეს ყველაფერი რეალობას?
_ არ ვიცი, რის საფუძველზე და რაზე დაყრდნობით გააკეთა ეს განცხადება ხათუნა კალმახელიძემ, მაგრამ, ყველა მონაცემით, რომელიც მე გამაჩნია, აბსოლუტურად საპირისპირო დასტურდება. ამას მოწმობს ავტორიტეტული საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ ჯერ კიდევ შარშან და შარშანწინ გაკეთებული დასკვნებიც, რომლებშიც პირდაპირ, შავით თეთრზე წერია, რომ ჩვენთან პატიმართა რაოდენობა გეომეტრიული პროგრესით იზრდება. სხვათა შორის, ეს მაჩვენებელი განსაკუთრებით სწრაფად იზრდება მას შემდეგ, რაც პოლიტიკურ ასპარეზზე ახალი ძალა გამოჩნდა ბიძინა ივანიშვილის სახით…
_ თქვენი აზრით, ეს ყველაფერი რა კავშირშია პატიმართა რაოდენობის ზრდასთან?
_ უბრალოდ, ივანიშვილის განცხადებამ ციხეებში გააჩინა იმედი, რომ ხელისუფლება უნდა შეიცვალოს და ეს განწყობა აშკარად იგრძნობოდა პატიმრებში; ამიტომ ხელისუფლება, რომელიც უკვე ისტერიკაშია და ვეღარ აკონტროლებს საკუთარ თავს, ბუნებრივია, ყველაფერს აკეთებს, რათა მსჯავრდებულებს საბოლოოდ ჩაუკლას იმედის ეს პატარა ნაპერწკალიც. ვფიქრობ, სწორედ ამას ემსახურება ის სიმკაცრე, რომელიც უკვე გასცდა სასჯელაღსრულებით სისტემას და რომელმაც, დიდი ხანია, ციხეებიდან პირდაპირ ქუჩებში გადაინაცვლა…
_ ადამიანის უფლებათა დაცვის კომიტეტის იმავე სხდომაზე ხათუნა კალმახელიძემ განაცხადა, მსჯავრდებულთა მდგომარეობის გაუმჯობესების მიზნით, ინფრასტრუქტურის მშენებლობა ოცდაოთხსაათიან რეჟიმში მიმდინარეობსო. თქვენი აზრით, ეს განცხადებაც უსაფუძვლოა?
_ ვიმეორებ, არ ვიცი, რაზე დაყრდნობით აცხადებს ამ ყველაფერს ხათუნა კალმახელიძე და სად შენდება ეს ციხეები ასე უჩინრად, ხელისუფლების წარმომადგენლების გარდა ვერავინ რომ ვერ ხედავს, მაგრამ ერთი რამ ფაქტია _ წამება, არაადამიანური მოპყრობა ჩვეულებრივი მოვლენაა საპყრობილეებში, სიკვდილიანობა კატასტროფულად იზრდება, სამედიცინო მომსახურების სისტემა, ფაქტობრივად, მთლიანად მოშლილია და იმდენად გაუსაძლისი პირობებია აბსოლუტურად ყველა ციხეში შექმნილი, რომ ადამიანს კი არა, ცხოველს გაუჭირდება იქ არსებობა. არაფერს ვამბობ კვებაზე, ვინაიდან არავინ იცის, დღეს რას აჭმევენ პატიმრებს; ამდენად, რა თქმა უნდა, უსაფუძვლოა ის, რომ აქ თურმე ევროპული სტანდარტების შესაბამისი ციხეებია აშენებული, მსგავს აბსურდულ განცხადებებზე, უბრალოდ, არც კი ღირს კომენტარის გაკეთება…
_ სიკვდილიანობა ახსენეთ და თუ გაქვთ კონკრეტული მონაცემი, ძირითადად, რა არის ხოლმე ბოლო დროს მსჯავრდებულთა გარდაცვალების მიზეზი?
_ საყოველთაოდ ცნობილია და ამას თვითონ ხელისუფლების წარმომადგენლებიც არ უარყოფენ, რომ პატიმართა გარდაცვალების მიზეზი ათიდან დაახლოებით რვა შემთხვევაში არის ხოლმე ტუბერკულოზი. მეტიც, დღესდღეობით, ფაქტობრივად, არ არის საკანი, სადაც თუნდაც ერთ ადამიანს არ ჰქონდეს ეს დაავადება. ამის მიუხედავად, ხელისუფლების მხრიდან არაფერი კეთდება იმისათვის, რომ ჯანმრთელი და დაავადებული პატიმარი ერთ საკანში არ მოხვდეს; შესაბამისად, ბუნებრივია, დღითიდღე იზრდება დაავადებულთა რაოდენობა. არ მინდა, ზედმეტად პესიმისტური ვიყო, მაგრამ საბოლოოდ ეს ადამიანები შეიძლება აღმოჩნდნენ ისეთ მდგომარეობაში, რომ დღევანდელი სამედიცინო მიღწევებიც კი უძლური აღმოჩნდეს მათ გადასარჩენად. მსგავსი შემთხვევები უამრავია და, სამწუხაროდ, ეს მოსალოდნელია მომავალშიც.
_ თქვენი აზრით, პროცენტულად დაახლოებით რამდენი პატიმარი იქნება დღეს დაავადებული?
_ გადაჭარბების გარეშე შემიძლია გითხრათ, რომ მინიმუმ ყოველი მესამე პატიმარი დაავადებულია ტუბერკულოზით ან ჰეპატიტით; ამასთან, მათი სამოცდაათი-ოთხმოცი პროცენტი სწორედ ციხეში დაავადდა.
მხედველობაში მყავს პატიმრები, რომლებსაც უკვე აღმოუჩინეს ან დაავადების განსაკუთრებით მძიმე ფორმა აქვთ. მაგრამ დარწმუნებული ვარ, ერთი იმდენი კიდევ იქნება დაავადებული, რომელთა გამოვლენა ჯერ არ მომხდარა. არაფერს ვამბობ დაინფიცირებულებზე.
_ ძალიან მძიმე შეფასებებს აკეთებთ. არანაკლებ მძიმე განცხადებები გვესმის ხოლმე სხვა უფლებადამცველი ორგანიზაციების მხრიდანაც, მაგრამ, მაპატიეთ და, ხელისუფლების «ქარავანი» მაინც თავისი გზით მიდის. როგორ და რა მექანიზმით მიგაჩნიათ შესაძლებლად, თუნდაც შორეულ მომავალში, ამ მდგომარეობის თუნდაც ნაწილობრივ გამოსწორება?
_ არაერთხელ მითქვამს და კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, რომ ერთადერთ გამოსავალს ვხედავ არსებული სისტემის ძირეულ გარდაქმნაში, რისი მიღწევაც, თავის მხრივ, შეუძლებლად მიმაჩნია ხელისუფლების შეცვლის გარეშე. ეს სამწუხარო რეალობაა, მაგრამ ამას ვერსად გავექცევით, ვინაიდან აქ უკვე იმხელა მასშტაბებს მიაღწია ავტორიტარულმა რეჟიმმა, რომ ამაზე თვალის დახუჭვა შეუძლებელია.
ყველაფერს თავი დავანებოთ, ევროსაბჭოს მკაცრი მოთხოვნაა, რომ ასი ათას მოსახლეზე უნდა იყოს არაუმეტეს ას ორმოცდაათი პატიმრისა, ჩვენთან კი ამ მაჩვენებელმა ექვსასს გადააჭარბა. ეს იმას ნიშნავს, რომ აქ უკვე კატასტროფული მდგომარეობაა, ამიტომ საზოგადოების მხრიდან ამაზე გაჩუმება, არც მეტი, არც ნაკლები, თვითმკვლელობის ტოლფასია; მეტიც, დუმილი და პირში წყლის ჩაგუბება, როგორც წესი, წაქეზებაა ნებისმიერი რეჟიმისთვის და ჩვენს შემთხვევაშიც ანალოგიური ვითარებაა _ ხელისუფლებას, ფაქტობრივად, არავინ ჰყავს განმკითხავი. ასე რომ, სამწუხაროა, მაგრამ გარკვეულწილად ბუნებრივიცაა ის, რაც დღესდღეობით საქართველოში ხდება…
ესაუბრა ჯაბა ჟვანია
