1990-იანი წლების დასაწყისში პოსტსაბჭოთა სივრცე ლიბერალური გლობალიზაციის ეგიდით განხორციელებულმა საზოგადოებრივი სტრუქტურების ლიბერალიზაცია–ინდივიდუალიზაციის პროცესმა მოიცვა. იგი თავის თავში გულისხმობდა, როგორც სოციალურ–კულტურული, ეკონომიკური, ასევე, პოლიტიკური სისტემის სრულ ტრანსფორმაციას. პოსტსოციალისტური სახელმწიფოთების სოციალურ–პოლიტიკური მოდერნიზაციის არსის ერთ–ერთ მიზანს წარმოადგენდა პოლიტიკური სისტემების ლიბერალური დემოკრატიზაცია.
აღნიშნულს უდავოდ უნდა მივაკუთვნოთ ასევე საქართველოში, ბოლო 25 წლის განმავლობაში მიმდინარე სოციალურ-პოლიტიკური სისტემის ტრანსფორმირება-გარდაქმნის პროცესი, რომლის უმთავრეს ასპექტს წარმოადგენს პოლიტიკური ელიტების მხრიდან დემოკრატიული წყობილების დამყარების მცდელობა. მიუხედავად ამისა, საქართველოს სოციალურ-პოლიტიკურმა სისტემამ ვერ გამოიმუშავა ის იმუნური საშუალებები, რომლებიც ხელს შეუწყობდა დემოკრატიისთვის ესოდენ აუცილებელი კომპონენტის, ხალხის მიერ ხელისუფლების, მმართველი კლასის გაკონტროლებისათვის აუცილებელი და ეფექტიანი მექანიზმის შემუშავებას.
ახლო წარსულში საქართველოს ისტორიული განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე სახელისუფლო სტრუქტურების უმაღლეს საფეხურზე აღზევებული მმართველი ელიტები ქვეყნის დემოკრატიზაციის შემაფერხებელ ერთ-ერთ ფაქტორად რატომღაც მიიჩნევდნენ კონსტიტუციაში ჩადებული მმართველობითი ფორმის არადემოკრატიულ ბუნებას. ამის გამო ყოველი ახალი ხელისუფალი მისი მხარდამჭერი ინტელექტუალური ელიტის დახმარებით ქვეყნის უმთავრეს კანონში ახორციელებდა ცვლილებებს და შეჰქონდა დამატებები, რომლებიც უშუალოდ ეხებოდა მართვა-გამგეობის ფორმებს. ამიტომ, დამოუკიდებლობის ხანმოკლე პერიოდის მიუხედავად, საქართველომ რესპუბლიკური მართვა-გამგეობის კუთხით რამდენიმე ფორმა გამოიცვალა _ საპრეზიდენტო მმართველობით დაწყებული, ნახევრად საპრეზიდენტოთი გაგრძელებული და საპარალმენტო რესპუბლიკით დამთავრებული. თუმცა, ქართული სახელმწიფო ჯერ კიდევ ძალიან შორსაა დემოკრატიული ღირებულებების დამკვიდრებისგან და დემოკრატიული წეს-წყობილების ფორმირებისგან. ამას მოწმობს თუნდაც ბოლო წლების საქართველოს პოლიტიკური ისტორია. თუ გადავხედავთ პოსტსოციალისტური საქართველოს პოლიტიკური სისტემის მუშაობის უმთავრეს ასპექტებს, დავინახავთ, რომ მმართველი ელიტები ყოველთვის ორიენტირებულნი იყვნენ ძალაუფლების შენარჩუნებასა და უზურპაციაზე, საკუთარი ამომრჩევლისადმი პასუხისმგებლობის არქონაზე, რაც, თავის მხრივ, სრულდებოდა “რევოლუციური პროცესებით” ან რევოლუციასთან მიახლოებული სახელისუფლო ელიტის ცვლილებით, გადარჩევის პროცედურების გამოყენებით.
ზემოთ მოკლედ განხილული ლიბერალური დემოკრატიზაციის პროცესის შემაფერხებელ ფაქტორს წარმოადგენს ორი გარემოება: 1. სოციოლოგიურ-კულტუროლოგიური, ვინაიდან ქართული ეროვნული შეგნების, სოციო-კულტურული თავისებურებების, ქართველი საზოგადოების ისტორიული ევოლუციის ფენომენის შესწავლის გარეშე, შეუძლებელია არაქართულ წიაღში ჩამოყალიბებული და განვითარებული პოლიტიკური წყობილების მექანიკური ტრანსპლანტაცია, რაც დღეს ეხება ლიბერალურ დემოკრატიას, ანუ პოლიარქიული სისტემის დანერგვის მცდელობას; 2. საქართველოს პოლიტიკური და ინტელექტუალური ელიტების მიერ მეოცე საუკუნეში განხორციელებული დემოკრატიზაციის მესამე ტალღის პროცესისადმი უნივერსალური მიდგომა. მოცემული გულისხმობს მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში კონსოლიდირებულ დემოკრატიაზე გადასვლის მეთოდოლოგიური პროცედურების კოპირებას, ადგილობრივი ისტორიული გამოცდილებისა და კულტურული სპეციფიკის უგულებელყოფით. ეს მაშინ, როდესაც თვით დემოკრატიზაციის კვლევების თვალსაჩინო წარმომადგენელი დანკვასტ რასტოუ თვლის, რომ არ არის აუცილებელი, დემოკრატიის დანერგვის პროცედურა იყოს ერთმნიშვნელოვნად იდენტური და მსგავსი დედამიწაზე არსებული ყველა სახელმწიფოსა და რეგიონებისთვის.
აღნიშნულიდან გამომდინარე, ჩვენი მიზანია, გავაანალიზოთ და გავერკვეთ იმ პრობლემებში, რომლებმაც ხელი შეუშალა ლიბერალური დემოკრატიზაციის პროცესს საქართველოში და დავადგინოთ, სპეციფიკურ კულტურულ-გეოგრაფიულ გარემოში ისტორიულად ჩამოყალიბებული ეთნონაციონალური ერთობის ფუნქციონირების პირობებში დემოკრატიული სისტემის რა მოდელი იქნება მისაღები.
ლიბერალური დემოკრატიის _ პოლიარქიის არსი, ფუნქციონირების თავისებურებები
ლიბერალური ფილოსოფიური დოქტრინების აღმოცენება და ისტორიული განვითარება დაეყრდნო დასავლეთევროპული სოციალური სტრუქტურების ევოლუციის ისტორიულ-სოციალურ კონტექსტს, რომლის პერიოდში ხდებოდა ლიბერალური სოციალურ-ეკონომიკური და პოლიტიკური თეორიების ფესვების ღრმა განტოტვა დასავლური საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში. ლიბერალურმა იდეებმა საფუძველშივე ბიძგი მისცა დასავლეთევროპულ საზოგადოებებში სოციალიზებული ინდივიდების შეგნების ინდივიდუალიზაციას და მის რაციონალზიაციას. სოციალურ მეცნიერებებში მიჩნეულია, რომ დასავლეთევროპული საზოგადოებების ლიბერალიზაცია იყო ტრადიციულ-ფეოდალური საზოგადოებრივი სტრუქტურების ნგრევის პროდუქტი, ამიტომაც ლიბერალური პოლიტიკური თეორიისათვის კვინტესენციურ პოსტულატს წარმოადგენს ინდივიდის _ პრიმატის აღიარება და უპირატესობის მინიჭება ნებისმიერი სოციალური ჯგუფისა და კოლექტიური ერთობის მიმართ, რომლის დროსაც განსაკუთრებულ ფასეულობით მნიშვნელობას არ წარმოადგენს ერი, კლასი თუ სხვა ტიპის კოლექტიური საზოგადოებრივი ორგანიზმი.
მოცემულიდან გამომდინარე, საზოგადოების ორგანიზების ლიბერალური იდეა აღიარებს ეგოისტურად განწყობილი ადამიანების მკვეთრ ინდივიდუალიზმს, რითაც წინა პლანზე აყენებს ინდივიდუალურ იდენტობას კოლექტიურის მიმართ. შესაბამისად, ლიბერალური ფილოსოფიის განვითარებამ განსაზღვრულ სოციალურ სივრცეში საფუძველი დაუდო ლიბერალურ იდეოლოგიურ კონსტრუქციაში რამდენიმე უმნიშნელოვანესი ელემენტის გამოყოფას. როგორც ლიბერალური თეორიული სკოლის წარმომადგენლები მიიჩნევენ, არსებულ ელემენტთა შორის უპირველესსა და უმნიშვნელოვანესს წარმოადგენს ადამიანის უკიდურესი ინდივიდუალობის სოციალური პრიორიტეტის აღიარება და მასთან დაკავშირებული პიროვნების თავისუფლების პრიმატი, მისი ნეგატიური გაგებით, რაც გულისხმობს ინდივიდის თავისუფალ განვითარებას და მის დაცვას ყოველგვარი გარე ზეწოლისაგან, ხოლო თავისუფლების განვრცობის სივრცითი არეალის შეზღუდვა დაკავშირებულია მხოლოდ სხვა ინდივიდის თავისუფლების ხელყოფის საზღვრებზე.
მოცემული ლიბერალური იდეა პირდაპირ არის დაკავშირებული პიროვნების არჩევანის თავისუფლების რეალიზაციის ხელშეწყობის უზრუნველყოფასთან. ლიბერალი თეორეტიკოსის _ ადამ სმიტისეული კონცეფციური მიდგომით, პიროვნების თავისუფლებისადმი მსგავსი ტიპის ორიენტაცია სრულ შესაძლებლობას აძლევს ინდივიდს, არჩევანის თავისუფლების რეალიზაციის საფუძველზე მოახდინოს საკუთარი ინტერესებისა და მოთხოვნების დაკმაყოფილება იმ სოციალურ გაერთიანებებსა და ჯგუფებში გაწევრებით, რომლებსაც თვითონ ჩათვლის საჭიროდ და სადაც თავს იგრძნობს უფრო კომფორტულად.
აქვე უნდა ითქვას, რომ ლიბერალური მსოფლმხედველობრივი პრიზმიდან განხორციელებულმა სოციალურმა მოდერნიზაციამ საფუძველი ჩაუყარა სუვერენული ერი-სახელმწიფოს კონცეფტის ჩამოყალიბებასაც. დასავლურ სოციალურ-პოლიტიკურ სივრცეში ლიბერალურ იდეოლოგიური პლატფორმის საფუძველზე საზოგადოებების ევოლუციის შედეგად ფორმირებული სუვერენული სახელმწიფოს კონსტრუირებამ განსაკუთრებული წვლილი შეიტანა ერის, როგორც სამოქალაქო, და არა ეთნიკური ერთობის, გაგებით ფორმირებისთვის, როდესაც კონკრეტულ ერ-სახელმწიფოში მცხოვრები ყველა ადამიანი, განურჩევლად მისი კონფესიური, ეთნიკური თუ სხვა ტიპის კუთვნილებისა, აღნიშნული სახელმწიფოს ფარგლებში ერის შემადგენელ ერთეულად განიხილება, რამაც, თავის მხრივ, დასაბამი მისცა სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბებასაც. ასე რომ, ლიბერალურ იდეაზე დაფუძნებულმა სოციალურ-პოლიტიკურმა დოქტრინამ პირველად კაცობრიობის ისტორიაში მოახდინა ინდივიდის გამიჯვნა საზოგადოებისა და სახელმწიფოსგან, რითაც სათავე დაუდო ორი ავტონომიური სფეროს _ სახელმწიფოსა და სამოქალაქო საზოგადოების _ ჩამოყალიბებას.
პიროვნების არჩევანის თავისუფლებაზე დაფუძნებული ლიბერალური საზოგადოების ისტორიული განვითარების კულტურულ-სოციალურ ანალიზს მივყავართ დასკვნამდე, რომ იგი წარმოადგენს ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი, საკუთარი ინტერესების დაცვაზე ორიენტირებული და ეგოისტურად განწყობილი კერძო პირების გაერთიანების საფუძველზე ჩამოყალიბებულ ინდივიდთა მექანიკურ ჯამს. შესაბამისად, ლიბერალური საზოგადოებების ეტაპობრივი ევოლუციის პროცესმა ერთი სახელმწიფოს ფარგლებში ყოველგვარი გარე ზეწოლისგან დამოუკიდებლად, ბუნებრივად განაპირობა მათი ფრაგმენტაცია, მრავალ და რაოდენობრივად თანაბარ, საკუთარი ინტერესების დაცვაზე ორიენტირებულ სოციალურ სეგმენტად, რომელთა სტაბილური ფუნქციონირებისათვის ამოსავალ წერტილად იქცა მათ შორის ოპტიმალური წონასწორობის ფორმირება. მოცემული საფუძველი შეიქნა, რომ ზედნაშენის სახით დასავლურ საზოგადოებებს დაშენებოდა ლიბერალური დემოკრატიის პრინციპები, რომლებიც პოლიტიკური სისტემის განვითარების შემდგომ ეტაპზე გარდაიქმნა სოციალური ჯგუფების კონფლიქტურ ინტერესთა ბალანსზე დაფუძნებულ დემოკრატიულ მმართველობად, რომელსაც “ეგოიზმების ბალანსზე” მომუშავე დემოკრატიასაც უწოდებენ.
როგორც ლიბერალი თეორიტიკოსი ფილიპ შმიტერი აღნიშნავს, კონსოლიდირებული ლიბერალური დემოკრატიის სტაბილური ფუნქციონირება დამოკიდებულია სამოქალაქო საზოგადოებაზე, რომელშიც უზრუნველყოფილია ინდივიდის ორმაგი ავტონომიურობა, რაც გულისხმობს ინდივიდუალიზმისა და კოლექტივიზმის გარკვეული დონის კომბინაციაზე მომუშავე საზოგადოებას. ასეთ დროს, მიუხედავად ადამიანთა ინდივიდუალობის მაღალი ხარისხისა, პიროვნება იძულებულია, საკუთარი ინდივიდუალური ინტერესების დაცვის მიზნით გაერთიანდეს მსგავსი ინდივიდუალური ორიენტაციის მქონე ადამიანებთან საკუთარი ინტერესების დაცვისა და რეალიზაციის მიზნით შექმნილ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებსა და ასოციაციებში. სოციალურ-პოლიტიკური ორგანიზაციების მეშვეობით ისინი ახდენენ საკუთარი ინტერესების რეალიზაციას კოლექტიური ქცევის საფუძველზე, სადაც მათი ქცევა წმინდა კონფლიქტოგენურია. თუმცა, სოციალური წონასწორობის უზრუნველყოფის პირობებში, მათი ქცევის კონფლიქტური ბუნების სოციალური შეკავება ხდება კომპრომისის საფუძველზე მათი შესაბამისი და რაოდენობრივად ტოლ-სწორი საზოგადოებრივი ასოციაციებისა და გაერთიანებების მეშვეობით.
აქედან გამომდინარე, მრავალ ნაწილად დაჩეხილ ლიბერალურ საზოგადოებებში, სადაც ინტერესთა არტიკულაციასა და ინდივიდთა სოციალური პრიორიტეტების დაცვას ახდენენ მათი ინტერესების დამცველი და გამტარებელი საზოგადოებრივი ასოციაციები და ორგანიზაციები, რითაც ლიბერალურ დემოკრატიულ მმართველობით სისტემაში განაპირობებენ პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ძალაუფლების დეკონცენტრაციას ვერტიკალურიდან ჰორიზონტალური მიმართულებით და მისი გადანაწილება ხდება მრავალ საზოგადოებრივ გაერთიანებებზე. მოცემული კი, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს ძალაუფლების გადანაწილებას სხვადასხვა საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ სეგმენტზე და მათი ინტერესების დამცველ, ერთმანეთის მიმართ ჰორიზონტალურად განლაგებულ ძალის ცენტრებზე. ასე რომ, მმართველობის აღნიშნული სისტემა ქმნის ურთულეს და მრავალმხრივი გადაწყვეტილების მიმღებ საზოგადოებრივი და პოლიტიკური ინსტიტუტებისგან შემდგარ მრავალი ძალის ცენტრს. საზოგადოებრივი ორგანიზების ლიბერალური პარადიგმის ფარგლებში კონსტრუირებული პოლიტიკური სისტემის დემოკრატიული მმართველობის ტიპს ამერიკული პოლიტიკური მეცნიერების კლასიკოსებმა რ. დალმა და ჩ. ლინდბლომმა პოლიარქია უწოდეს. ცნება პოლიარქია 1909 წელს გამოცემული ავტორიტეტული ოქსფორდის ლექსიკონის მიხედვით, განიმარტება შემდეგნაირად: “სახელმწიფოს ან ქალაქის მართვა მრავალთა მიერ მონარქიის საპირისპიროდ”. თანამედროვე გაგებით მასში იგულისხმება, მრავალი ურთიერთზეგავლენის მქონე ავტონომიურად ფუნქციური სოციალური სეგმენტების ურთიერთბალანსზე დაფუძნებული მმართველობა, რომლის დროსაც თანაბარი ძალაუფლებისა და ძალის მქონე საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ასოციაციებიდან და ორგანიზაციებიდან საკუთარი საქმიანობის განხორციელების პროცესში არც ერთს არ აქვს გადამწყვეტი უპირატესობა და იძულებულნი არიან, გაითვალისწინონ სხვა სოციალური ჯგუფების საზოგადოებრივი და პოლიტიკური ინტერესები. ასეთ შემთხვევაში ურთიერთკონტროლის მექანიზმი ხორციელდება ავტონომიურად მოქმედი სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის ინტერესების გამომხატველი და დამცველი სოციალური გაერთიანებების მეშვეობით, როგორც ქვემოდან ზემოთ, ასევე, ერთმანეთთან თანაბარი ძალაუფლების მქონე ორგანიზაციათა ლიდერების მეშვეობით. სოციალური პროცესის მიმდინარეობისას საკუთარი ინტერესების დაცვის მიზნით დასახული ამოცანების რეალიზაციისთვის, მიუხედავად მათი ინდივიდუალისტური ბუნებისა, ადამიანები ახდენენ საკუთარ ხელში არსებული ძალაუფლების დელეგირებას ორგანიზაციაში ფორმირებულ უმცირესობაზე, ანუ ლიდერებსა და მათ გარშემო კონსოლიდირებულ ელიტებზე.
ასე რომ, პოლიტიკური სისტემის პოლიარქიული მოდელის ფუნქციონირებისას, ეგოისტური ფასეულობითი ორიენტაციის მქონე ინდივიდების გაერთიანების საფუძველზე შექმნილი საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ორგანიზაციების მიერ ურთიერთკონტროლის მექანიზმი ხორციელდება, როგორც ქვემოდან ზემოთ მასა-ელიტის სახით, ასევე ჰორიზონტალურად თვით ელიტების მიერ ურთიერთშორის.
სოციალური და პოლიტიკური სისტემის ორგანიზების აღნიშნული მოდელის სტაბილური ფუნქციონირება, მისი ისტორიული გამოცდილებიდან და ეროვნული სპეციფიკიდან გამომდინარე, ხორციელდება პლურალისტური გარემოს პირობებში. როგორც რ. დალი შენიშნავს, პოლიარქია და პლურალიზმი ურთიერთდაკავშირებული მოვლენებია, ხოლო დასავლური ლიბერალური დემოკრატიების პირობებში მათი ერთმანეთის გარეშე არსებობა არც ერთი სახელმწიფოს ფარგლებში ემპირიულად არ დასტურდება.
დემოკრატიის პლურალისტური მოდელის შევსება-განახლების საუკეთესო მაგალითს წარმოადგენს დემოკრატიის ელიტისტური თეორია, რომელსაც დასავლელი ავტორები დემოკრატიის რეალისტურ კონცეფციასაც უწოდებენ. რეალისტური მიდგომის თეორიტიკოსები ი. შუმპეტერი, ჯ. სარტორი და სხვები, დემოკრატიის მმართველობით სისტემას განიხილავენ პოლიტიკური ლიდერებისა და ელიტების მეტოქეობას ამომრჩეველთა ხმების მოსაპოვებლად სახელისუფლო ძალაუფლების აღჭურვისთვის კონკურენტული ბრძოლის პირობებში. დემოკრატიის ელიტისტური მიდგომის თეორიტიკოსებისთვის მრავალ ნაწილად დაჩეხილ-დანაწევრებულ და მრავალფეროვან ლიბერალურ საზოგადოებაში იქმნება ელიტებისა და ლიდერების მრავალი ორგანიზებული ჯგუფი, რომლებიც კონკურენციას უწევენ ერთმანეთს სახელისუფლო პოზიციების მოპოვებისათვის, ანუ ადგილი აქვს ძალაუფლების გაფანტვას მრავალ საზოგადოებრივ თუ პოლიტიკურ ორგანიზაციასა და მათ ლიდერებზე.
ლიბერალურ საზოგადოებებში სოციალური და პოლიტიკური პროცესის წარმართვისას არსებული კონკურენტულობის მაღალი ხარისხი განაპირობებს ელიტების პასუხისმგებლობის ზრდას საკუთარი ამომრჩევლებისადმი, რაც აიძულებს თითოეულ ელიტურ ჯგუფს, წმინდა პრაგმატული მოსაზრებებით საკუთარ რიგებში მოახდინონ პროფესიონალი და კომპეტენტური ადამიანების ასიმილირება. აღნიშნული კი, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს პოლიტიკური სისტემის ინსტიტუციონალიზაციას და მის ფუნქციონირებას ელიტების სტაბილური გადარჩევის რეჟიმში, ვინაიდან, როგორც მოგეხსენებათ, მოქალაქეთა ღირებულებითი ასპექტები, სოციალური პრიორიტეტები, იდეოლოგიური განწყობები მუდმივად “გაყინულ” მდგომარეობაში ვერ იქნება. სოციალური ჯგუფის წევრი ელემენტების მსოფლმხედველობრივი ორიენტირები და პრიორიტეტები ცვალებადია კონკრეტულ პერიოდში მათი ინტერესებისა და მოთხოვნების შესაბამისად.
ლიბერალური საზოგადოებების ფორმირების, მასში სოციალიზებული ინდივიდების სტიმულებისა და მოტივაციების, სოციალური პრიორიტეტების ისტორიულ-კულტურული ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ლიბერალური დემოკრატიების-პოლიარქიების ჩამოყალიბება უკავშირდება სპეციფიკურ კულტურულ-გეოგრაფიულ გარემოს, კერძოდ, დასავლური სამყაროს საზოგადოებების ისტორიული განვითარების ეგოისტურ და მატერიალისტურ ბუნებას. ამიტომ, ჩვენი ღრმა რწმენით, სხვა სოციო-კულტურულ გარემოში წარმოშობილ თეორიულ კონსტრუქციებსა და იდეურ პოსტულატებზე დაყდნობით, არადასავლურ კულტურულ-გეოგრაფიულ გარემოში ჩამოყალიბებული სოციალურ-პოლიტიკური სისტემების ხელოვნური, მექანიკური და ტოტალური ტრანსპლანტაცია უკუეფექტს იწვევს, რაც შესაძლებელია პოლიტიკური სისტემების ოლიგარქიზაციის პროცესებისთვის იმპულსების მიმცემი აღმოჩნდეს. ამას მოწმობს თუნდაც თანამედროვე საქართველოს პოლიტიკური პრაქტიკა.
მართლმადი–დებლობა, როგორც ლიბერალური დემოკრატიზაციის შემაფერხებელი ფაქტორი
მართლმადიდებლობა ქართველი ერის ისტორიაში წარმოადგენდა იმ უმნიშვნელოვანეს ფაქტორს, რომელსაც დიდი წვლილი შეჰქონდა ერის კონსოლიდაციის, სახელმწიფო პოლიტიკის სტრატეგიის ჩამოყალიბებისა და მისი კულტურული იდენტობის ფორმირებაში. იგი განსაზღვრავდა ქართველი ერის, როგორც ეთნო–კულტურული ერთობის, ნაციონალურ ხასიათს და აძლევდა სტიმულს გარემო პირობების აღქმის შესაბამისი წეს–ჩვეულებების შექმნის, მისი რეალიზაციის, ეროვნული თვითშეგნებისა და აზროვნების სტილის ჩამოყალიბებისთვის. ამასთანვე, მართლმადიდებლობა გახლდათ სოციო-კულტურული თავისებურებების დაცვის ის უმნიშვნელოვანესი მექანიზმი, რომელიც უზრუნველყოფდა ქართველი ხალხის მომავალი თაობების ისტორიულ-კულტურულ ერთიანობას და დიდი წვლილი შეჰქონდა ქართველი საზოგადოების პოლიტიკურ ორგანიზებაში.
თუ ამერიკელ ისტორიკოსსა და ფილოსოფოსს _ რიჩარდ პაიპს დავეყრდნობით, მართლმადიდებლობა, სხვა ქრისტიანული მიმდინარეობებისგან განსხვავებით, ყველაზე კონსერვატიულია. იგი, მისი კონსერვატიული ბუნებიდან გამომდინარე, ღრმად ეროვნულია და ამიტომ ორიენტირებულია დეცენტრალიზაცია-რეგიონალიზაციისკენ და არა ინდივიდუალიზაცია-უნივერსალიზმისკენ. იგი დასძენს, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიის საზღვრები ყოველთვის ეფუძნებოდა ერის, ეთნიკური ჯგუფის საზღვრებს, რითაც მართლმადიდებლური კულტურული ფასეულობების გავლენით შექმნილ ერებში სოციალური ორგანიზების ფორმებს ეფუძნებოდა პოლიტიკური ორგანიზმების ფორმებიც. მოცემულს განაპირობებდა ის გარემოებაც, რომ, კათოლიკური მიდგომისგან განსხვავებით, ღვთისმსახურება ნაციონალურ ენებზე აღესრულებოდა. შესაბამისად, მართლმადიდებელი ეკლესიის ღირებულებით ბაზაზე დაფუძნებული ერის სოციალური სტრუქტურა ჰარმონიაში მოდიოდა პოლიტიკური ორგანიზაციის სტრუქტურასთან.
ზემოთ გადმოცემული კონცეფციის ნათელ ილუსტრაციას წარმოადგენს X საუკუნის ქართველი მწერლის _ გიორგი მერჩულის ლიტერატურული პასაჟი: “ქართლად ფრიადი ქუეყანაი აღირიცხების, რომელსაცა შინა ქართულითა ენითა ჟამი შეიწირვის და ლოცვაი ყოველი აღესრულების”. გიორგი მერჩულის საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ნააზრევში ქართველის, როგორც ეთნო-კულტურული ერთობის, ეროვნული მთლიანობის ღირებულებით პარამეტრს წარმოადგენს ქრისტიანობა (მართლმადიდებლობა) და ქართული ენა, სადაც მართლმადიდებლობა და ერი სინონიმური დატვირთვის მქონე სიტყვები გახდნენ. ეს, თავის მხრივ, ხაზს უსვამს ქართველი ერის კულტურულ ერთგვაროვნებასა და კოლექტივისტურ ბუნებას.
ერის სოციალური ორგანიზება ხორციელდება ოჯახის პრინციპით, სადაც ერი წარმოადგენს კულტურულად და ენობრივად ჰომოგენურ ადამიანთა გაერთიანებას, რომელშიც ერის წევრები ორგანულად არიან ერთმანეთთან დაკავშირებული. ამიტომ მართლმადიდებლობის გავლენით შექმნილი ერები და, მათ შორის, ქართველი ერიც, წარმოადგენს ნაციის ეთნიკურ და არა სამოქალაქო გაგებას. ასეთი ტიპის ერებში სოციალური ორგანიზების კოლექტივისტური ბუნება ჭარბობს, სადაც, ერის სამოქალაქო ფორმებისგან განსხვავებით, საზოგადოებრივი ორგანიზმის დაჩეხვა, დანაწილება ან მისი ფრაგმენტაცია არ ხდება სხვადასხვა მრავალგვარ და მრავალფეროვან სოციალურ ჯგუფებად, რაც აუცილებელ პირობას წარმოადგენს ლიბერალური დემოკრატიის (პოლიარქიის) ფორმირებისთვის. როგორც რობერტ დალი აღნიშნავს: “მოქალაქეთა ჰომოგენურ დასახლებებში, რომლებიც გაერთიანებული არიან საერთო ენით, რასით, ისტორიითა და რელიგიით, ეს მრავალფეროვნება შეუძლებელია ყველა პრაქტიკული პარამეტრის მიხედვით”.
დასავლეთის ლიბერალურ დემოკრატიულ ქვეყნებში, რომლებშიც ნაციის სამოქალაქო გაგება ბატონობს, ერთი საზოგადოებრივი სხეულის ფარგლებში ადგილი აქვს სოციალურ-პოლიტიკურ დიფერენციაციას, რომელიც აჩენს სხვადასხვა ინტერესის დაცვაზე ორიენტირებულ სამოქალაქო და პოლიტიკური ორგანიზაციების მრავალგვარ და მრავალფეროვან სოციალურ სეგმენტებს და, შესაბამისად, მრავალი თანაბარი საზოგადოებრივი გავლენისა და ძალის მქონე ავტორიტეტული ლიდერისა და ელიტური ჯგუფის წყებას. ისეთ ტრადიციულ საზოგადოებაში კი, რომელსაც ქართული წარმოადგენს, და რომელიც გამოირჩევა კოლექტივიზმით, ყალიბდება ერთი საზოგადოებრივი ორგანიზმი, მასში ჩართული ადამიანების საერთო ინტერესებით, რაც თავისთავად წარმოქმნის ერთ ავტორიტეტულ ლიდერს და მის გარშემო კონსოლიდირებულ პოლიტიკურ ელიტას. შესაბამისად, საერთო ინტერესების მქონე ერთი სოციალური ორგანიზაციის პირობებში საზოგადოების, ერის ორიენტაცია ხდება არაკონკურენტულ გარემოში ერთ ქარიზმულ ლიდერსა და მის მიერ მხარდაჭერილ პოლიტიკურ ელიტაზე.
საზოგადოებრივი ორგანიზების კოლექტივისტურ სოციალურ მოდელზე დაფუძნებული პოლიტიკური სისტემის ფუნქციონირების პირობებში, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური კონკურენციის არარსებობა ხელს უწყობს სახელისუფლო ვერტიკალის მკვეთრ იერარქიზაციას. ასეთ სახელმწიფოებში პოლიტიკური სტრუქტურის უმაღლეს საფეხურზე აღზევებულ ავტორიტეტულ ლიდერსა და მის გარშემო მობილიზებულ ელიტას ხალხი აღჭურვავს მაქსიმალური ძალაუფლებით, რითაც იღებს ლეგიტიმაციის უმაღლეს ხარისხს, რაც თავისთავად იწვევს ძალაუფლების მაქსიმალურ აკუმულაციას ერთი პიროვნების ხელში. პოლიტიკური ოპონენტების სისუსტე ან, საერთოდ, არარსებობა, ხელს უწყობს არაკონკურენტუნარიანი პოლიტიკური გარემოს ჩამოყალიბებას და სრულიად ბუნებრივად, ნებისმიერ პოლიტიკურ ლიდერს უბიძგებს ძალაუფლების უზურპაციისა და ამომრჩევლისადმი პასუხისმგებლობისგან თავის არიდებისკენ. ასეთ შემთხვევაში მოქმედებს ლორდი აქტონის პოლიტიკური ფორმულა: “ხელისუფლება რყვნის, ხოლო აბსოლუტური ხელისუფლება რყვნის აბსოლუტურად”. მოცემული სოციალური ფაქტორები განაპირობებს კიდეც პოლიტიკური სისტემის პერსონიფიცირებას, მის დეინსტიტუციონალიზაციას და მართვას ოჯახურ-კლანური პრინციპით.
ირაკლი უბილავა, პოლიტოლოგი
(დასასრული შემდეგ ნომერში)
