როგორ აპირებდა სტალინი თურქეთის მიერ მიტაცებული მიწების დაბრუნებას და როგორ უშლიდნენ ხელს საქართველოს “სტრატეგიული მოკავშირეები”

“საქართველო და მსოფლიოს” წინა, 27-ე ნომერში გამოქვეყნდა ბაკურ სვანიძის მასალა სათაურით “ქართველთყლაპია” სტალინი და “ისტორიული მეგობარი თურქეთი”, რომელშიც ავტორი წერდა საბჭოთა კავშირის მიერ თურქეთისთვის წაყენებულ ტერიტორიულ პრეტენზიებზე, კერძოდ, თურქეთის მიერ გასული საუკუნის დასაწყისში მიტაცებული ქართული მიწების დაბრუნებაზე.

მასალას ერთვოდა მიტაცებული ტერიტორიების რუკა, რომელზეც დასავლური პროპაგანდით მართლაც ტვინგამორეცხილები ამბობენ, რომ სტალინის შედგენილია და აინუნშიც არ არის ჩასაგდები. ამიტომ დღეს, წინამდებარე მასალასთან ერთად, გთავაზობთ დასავლეთში ინგლისურ ენაზე შედგენილ რუკას, რომელზეც მკაფიოდაა მონიშნული საბჭოთა კავშირის ტერიტორიული პრეტენზიები თურქეთის მიმართ 1945-1953 წლებში, ანუ სტალინის სიცოცხლეში.

1991 წლიდან, მას შემდეგ, რაც საქართველომ დამოუკიდებლობა აღიდგინა, ქვეყანაში მძლავრად ამუშავდა დასავლური პროპაგანდისტული მანქანა, რომელიც ცდილობს, წარმოაჩინოს, რომ საბჭოთა საქართველოში თითქოს ყველაფერი ცუდი იყო, ქვეყანას არანაირი წარმატება არ ჰქონია არც ერთ სფეროში _ არც მრეწველობაში, არც სოფლის მეურნეობაში, არც ხელოვნებასა და კულტურაში, არც სპორტში; საბჭოთა პერიოდში მცხოვრები ადამიანები კი ბნელები და გაუნათლებლები იყვნენ. ამიტომ დღეს საჭიროა, უარი ვთქვათ ყველაფერზე, რაც დრომოჭმულია, მათ შორის, ეროვნულ ტრადიციებზე, მართლმადიდებლობაზე და ვეზიაროთ დასავლურ ე.წ. ფასეულობებს _ დავიცვათ ჰომოსექსუალების უფლებები, პატივისცემითა და მოწიწებით მოვეპყრათ უცხოელებს და კრინტი არ დავძრათ, თუ თავს, წინაპრების სისხლით მორწყული მიწა-წყლის კანონიერ მფლობელებად კი არა, უცხოელთა მიერ დაჩაგრულ მომსახურე პერსონალად მივიჩნევთ. სწორედ ამ “ფასეულობების” დამკვიდრებით ცდილობს დასავლეთი თავისი მთავარი მიზნის მიღწევას საქართველოში და არა მხოლოდ საქართველოში. ამ “ფასეულობების” დასამკვიდრებლად კი დასავლეთის უმთავრესი იარაღი პროპაგანდისტული მანქანაა, რომლის ძირითადი შემადგენლებია მედიასაშუალებები და დასავლეთის მიერვე გულუხვად დაფინანსებული არასამთავრობო ორგანიზაციები.

ბოლო პერიოდში დასავლეთის პროპაგანდისტულმა მანქანამ ნიღაბი ჩამოიხსნა და “ღია რეჟიმში”, ყოველგვარი მორიდების გარეშე, ურეცხავს ტვინს ახალგაზრდა თაობას _ შთააგონებს მათ, რომ ფაშისტური გერმანიის დამარცხებაში უდიდესი წვლილი შეიტანა არა საბჭოთა კავშირმა, არამედ აშშ-მა და დიდმა ბრიტანეთმა (უფრო მეტიც _ დღეს აშშ-ის მოსახლეობის უმრავლესობა დარწმუნებულია, რომ მეორე მსოფლიო ომში ამერიკამ დამოუკიდებლად მოიპოვა გამარჯვება, ხოლო იაპონელების ნაწილს ჰგონია, რომ ჰიროსიმასა და ნაგასაკიში ატომური ბომბები საბჭოთა კავშირმა ჩამოყარა). დასავლური პროპაგანდისტული მანქანა, რომელიც დუმს დასავლეთის მიერ ჩადენილ საშინელებებზე _ ინდიელების, ვიეტნამელების, ერაყელების, ავღანელების, სირიელების გენოციდზე, ერთ დროს აყვავებული ლიბიის დანგრევაზე, სერბეთის განადგურებაზე, შავკანიანთა რასობრივ დისკრიმინაციასა და სეგრეგაციაზე, იმპერიალისტურ ომებზე, ფაშისტებისთვის ხელშეწყობაზე და ა.შ., გაჰყვირის, რომ საბჭოთა კავშირი საშინელი დიქტატორული სახელმწიფო იყო, მისი ხელმძღვანელი სტალინი კი _ პირსისხლიანი ჯალათი, რომელიც, ხალხის დახვრეტის გარდა, არაფერს აკეთებდა და სწორედ სტალინს მიუძღვის უდიდესი წვლილი, საქართველომ ტერიტორიები რომ დაკარგაო და ა.შ. ამ თვალსაზრისის გავრცელებაში მას მხარს უჭერენ ადგილობრივი ე.წ. ექსპერტები, ანალიტიკოსები, მედიასაშუალებები და, არასამთავრობო ორგანიაზციები. დასავლურმა პროპაგანდამ ისე გამოურეცხა ტვინი ქართველებს, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებიც კი არ ერიდებიან ისტორიული ფაქტების დამახინჯებას და, დასავლელი პატრონებისადმი მონობის სინდრომით შეპყრობილნი, მოსახლეობას, ძირითადად, ახალგაზრდა თაობას, შთააგონებენ, რომ თურქეთი და ირანი საქართველოს ისტორიული მეგობრები არიან, აშშ და ბრიტანეთი _ სტრატეგიული მოკავშირეები და მხოლოდ ერთმორწმუნე რუსეთია ჩვენი და სრულიად კაცობრიობის მტერი.

ამ საკითხზე აღმაშფოთებელია პრემიერმინისტრ გიორგი კვირიკაშვილის განცხადებები, რომ თურქეთი და ირანი, საუკუნეების განმავლობაში საქართველოს დაუძინებელი მტრები, თურმე “ისტორიული მეგობრები” არიან.

არადა, თურქეთს მიტაცებული აქვს ძირძველი ქართული მიწები _ ართვინის, არტაანისა და ოლთისის ოლქები, სამხრეთ-დასავლეთი მესხეთის ისტორიული რაიონები _ პარხალი, სპერი (ტაო-კლარჯეთი), სულ 12 ათას კვ.კმ-ზე მეტი ფართობი. ამ ტერიტორიებზე არსებული უმრავლესობა ტაძრებისა მეჩეთებად გადააკეთეს. საუკუნეების განმავლობაში ძარცვავდნენ და აწიოკებდნენ საქართველოს, იტაცებდნენ და სტამბოლის ბაზარზე მონებად ჰყიდნენ ქართველებს, ძირითადად, მოზარდებს. თურქულ სასკოლო სახელმძღვანელოებში შეტანილია რუკები, რომლებზეც აჭარა თურქეთის ნაწილად არის გამოსახული, ასეა თურქულ ენციკლოპედიაშიც. და ამის შემდეგ როგორ უნდა მოგიბრუნდეს ენა და თქვა, რომ თურქეთი საქართველოს მეგობარია?

მაგრამ, აბა, სხვაგვარად როგორ უნდა მოიქცნენ, როცა ასე სურს დასავლეთს?

სინამდვილეში სწორედ საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში შესვლის შემდეგ დაუბრუნდა საქართველოს აჭარის ნაწილი ბათუმითურთ 1921 წლის 13 ოქტომბრის ყარსის შეთანხმებით (ყარსის შეთანხმებას უსწრებდა 1921 წლის 16 მარტის მოსკოვის შეთანხმება “მეგობრობასა და ძმობის” შესახებ). ეს ხელშეკრულება ხელმოწერილ იქნა ახალგაზრდა საბჭოთა რესპუბლიკებისათვის მძიმე წლებში. საბჭოთა რესპუბლიკები _ სომხეთი და საქართველო _ ომი რომ აეცილებინათ თავიდან, იძულებულნი იყვნენ, დაეთმოთ თავიანთი ტერიტორიების ნაწილი თურქებისთვის. შედეგად, საბჭოთა ამიერკავკასიას ჩამოშორდა ყოფილი ბათუმის ოლქის სამხრეთი ნაწილი _ ართვინის, არტაანისა და ყარს–ყაგიზმანის ოლქები, აგრეთვე, ყოფილი ერევნის გუბერნიის სურმალინის მაზრა.

და სწორედ სტალინი ცდილობდა ამ შეთანხმების გაუქმებასა და თურქეთის მიერ მიტაცებული ტერიტორიების საბჭოთა კავშირისთვის (საქართველოსათვის) დაბრუნებას…

რუსი პოეტისა და პუბლიცისტის, ფელიქს ჩუევის, წიგნში “ასორმოცი საუბარი მოლოტოვთან” მოყვანილია აკაკი მგელაძის (სტალინის სიცოცხლის ბოლო წლებში საქართველოს კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი) ნაამბობი საბჭოთა კავშირის რუკაზე, რომელსაც სსრკ-ის საგარეო საქმეთა იმჟამინდელი კომისარი (მინისტრი) ვიაჩესლავ მოლოტოვიც ადასტურებდა.

“ომის შემდგომ სტალინს აგარაკზე მიუტანეს რუკა სსრკ-ის ახალი საზღვრებით. სტალინმა რუკას დახედა და განაცხადა: “ვნახოთ, რა გამოგვივიდა… ჩრდილოეთში ყველაფერი რიგზეა, ნორმალურადაა. ფინეთმა ჩვენთან ძალიან დააშავა და ჩვენ საზღვრები გადავწიეთ ლენინგრადიდან. ბალტიისპირეთი _ ეს რუსეთის ძირძველი მიწა _ კვლავ ჩვენია. ბელორუსები ყველანი ერთად ცხოვრობენ, უკრაინელებიც _ ერთად, მოლდოველებიც _ ერთად; დასავლეთში ყველაფერი ნორმალურადაა. და გადავიდა აღმოსავლეთის საზღვრებზე. აქ როგორ გვაქვს საქმე?.. კურილის კუნძულები ახლა ჩვენია, სახალინი _ მთლიანად ჩვენი, პორტ-არტურიც ჩვენია, დალნიც (პორტ-არტური და დალნი მოგვიანებით ჩინეთს გადასცა ნიკიტა ხრუშჩოვმა _ ნ.კ.). სტალინმა ჩიბუხი ჩინეთს გააყოლა, _ აღმოსავლეთი ჩინეთის სარკინიგზო მაგისტრალიც ჩვენია _ ჩინეთი, მონღოლეთი _ ყველაფერი რიგზეა… აი აქ კი ჩვენი საზღვარი არ მომწონს!” _ თქვა სტალინმა და სამხრეთ კავკასიაზე მიუთითა”.

საბჭოთა კავშირმა, სტალინის ხელმძღვანელობით, თურქეთს ტერიტორიული პრეტენზიები დიდი სამამულო ომის ბოლო თვეებში წაუყენა. სსრკ ითხოვდა 1878 წელს რუსეთის იმპერიაში შემავალი ტერიტორიების დაბრუნებას, რომლებიც, საბჭოეთის ხელმძღვანელების აზრით, 1921 წელს უსამართლოდ გადაეცა თურქეთს. ეს ტერიტორიები საქართველოსა და სომხეთს შორის უნდა განაწილებულიყო. ამასთანავე, ითხოვდა ბოსფორის სრუტეში თავისუფალი ნავიგაციის უფლებასა და თავისი სამხედრო ბაზების განლაგებას შავი ზღვის სრუტეებში.

1945 წლის 19 მარტს სსრკ-მა მოახდინა საბჭოთა კავშირ-თურქეთის 1925 წლის 25 დეკემბრის შეთანხმების დენონსაცია, შემდეგ კი დაიწყო მოლაპარაკებები ახალ შეთანხმებაზე. მაისში თურქეთმა სსრკ-ს წარუდგინა შეთანხმების პროექტი, რომლის მიხედვით, ომის შემთხვევაში, სსრკ-ის არმიასა და ფლოტს უფლება ეძლეოდა, თავისუფლად გაევლო თურქეთის ტერიტორია. ამან საბჭოთა დიპლომატებს უბიძგა, ბოლომდე მიეყვანათ განზრახვა ამიერკავკასიის რესპუბლიკებისთვის წართმეული ტერიტორიების დაბრუნების შესახებ. 1945 წლის 7 ივნისს თურქეთის ელჩი სელიმ სარფერი პირადად შეხვდა ვიაჩესლავ მოლოტოვს. შეხვედრაზე სსრკ-ის საგარეო საქმეთა კომისარმა განაცხადა, რომ ახალ შეთანხმებაში უნდა შეეტანათ პირობა შავი ზღვის სრუტეების საბჭოთა კავშირ-თურქეთის ერთობლივად გაკონტროლებისა (საბჭოთა სამხედრო ბაზების განლაგებით) და 1921 წელს მოსკოვის შეთანხმების “გასწორების” შესახებ. ამ შეთანხმებას მოლოტოვმა უსამართლო უწოდა.

სსრკ–ისა და თურქეთის ახალი საზღვარი, საბჭოთა მხარის აზრით, უნდა გავლებულიყო ისე, როგორც იყო 1878 წელს, რუსეთისა და ოსმალეთის იმპერიების არსებობისას.

საბჭოთა ხელისუფლება უკანონოდ წართმეულ ტერიტორიებად მიიჩნევდა ყარსის ოლქს, ბათუმის ოლქის სამხრეთ ნაწილსა და ყოფილი ერივანის გუბერნიის სურმალინის მაზრას.

1945 წლის 22 ივნისს თურქეთმა უარყო საბჭოთა კავშირის ყველა წინადადება და თავისი პოზიციების დაცვას აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის დახმარებით შეეცადა. თურქეთისადმი სსრკ-ის ტერიტორიული პრეტენზიების საკითხი 1945 წლის 22 ივლისს პოტსდამში დიდი სამეულის კონფერენციის მეექვსე სხდომაზე განიხილეს:

მოსკოვში გამართული მოლაპარაკებებით შეშფოთებული ბრიტანეთის პრემიერმინისტრი უინსტონ ჩერჩილის შეკითხვის შემდეგ სტალინმა სიტყვა გადასცა მოლოტოვს, რომელმაც განაცხადა: “ჩვენ გვაქვს ორი საკითხი, რომლებიც მოსაგვარებელია. სამოკავშირეო შეთანხმების დადება ნიშნავს, რომ ერთობლივად უნდა დავიცვათ ჩვენი საზღვრები: სსრკ-მა არა მხოლოდ თავისი საზღვარი, არამედ თურქეთისაც, ხოლო თურქეთმა _ არა მხოლოდ თავისი, არამედ საბჭოთა კავშირისაც. მაგრამ ჩვენ სსრკ-ისა და თურქეთის საზღვრის რამდენიმე მონაკვეთს უსამართლოდ მივიჩნევთ.

1921 წელს თურქეთმა საბჭოთა სომხეთსა და საბჭოთა საქართველოს ტერიტორიები მოსწყვიტა _ ეს არის ყარსის ოლქის, ართვინისა და არდაგანის ტერიტორიები. ამიტომ განვაცხადე, რომ სამოკავშირეო ხელშეკრულების გასაფორმებლად აუცილებელია საქართველოსა და სომხეთისთვის წართმეული ტერიტორიების საკითხის მოგვარება, მათთვის ამ ტერიტორიების დაბრუნება”. ამ ფრაზის წარმოთქმის შემდეგ მოლოტოვმა პოსტდამის კონფერენციის მონაწილეებს წარუდგინა რუკა საბჭოთა კავშირის ტერიტორიული პრეტენზიებით. მოლოტოვმა, აგრეთვე, წამოჭრა მონტრეს კონვენციის (1936 წლის კონვენცია, რომელითაც აღდგა თურქეთის სუვერენიტეტი ბოსფორისა და დარდანელის სრუტეებზე. ამასთანავე, ამ კონვენციის მიხედვით, თურქეთს უნდა დაეცვა საერთაშორისო საზღვაო სამართლის პრინციპები) გადახედვის საკითხიც.

23 ივლისის სხდომაზე კი ისტორიული სიტყვა წარმოთქვა იოსებ სტალინმა: “გუშინ ჩერჩილი ამტკიცებდა, რუსები თურქებს აშინებენო. გარწმუნებთ, რომ ბულგარეთში მყოფ ჩვენს ჯარებს თურქები არ დაუშინებიათ. იქნებ საზღვრების შესწორების წინადადებამ დააშინა თურქები? მაგრამ საკითხი ეხება იმ საზღვრების აღდგენას, რომლებიც პირველ მსოფლიო ომამდე არსებობდა. მხედველობაში მაქვს ყარსის რაიონი, რომელიც მანამდე სომხეთის შემადგენლობაში იყო და ართვინ–არტაანის რაიონი, რომელიც ომამდე საქართველოს შემადგენლობაში შედიოდა. ძველი საზღვრების აღდგენის საკითხი არ წამოიჭრებოდა, თურქებს ახალი სამოკავშირეო ხელშეკრულების დადება რომ არ მოეთხოვათ. მოკავშირეობა კი ნიშნავს, რომ ჩვენ ვალდებულებას ვიღებთ, დავიცვათ თურქეთის საზღვარი, ხოლო თურქეთმა _ ჩვენი საზღვარი. მაგრამ ჩვენ ვთვლით, რომ საზღვარი ყარსისა და არტაანის რაიონში არასწორია და ასეც განვუცხადეთ თურქებს. თუ მათ სურთ ჩვენთან მოკავშირეობა, მაშინ საჭიროა გაასწორონ საზღვრები და, თუ არ უნდათ, მაშინ საკითხი მოკავშირეობაზე გამორიცხულია!” (ამონარიდი სიმონ კილაძის მასალიდან “სტალინი: თურქეთმა უნდა დააბრუნოს საქართველოს მიწა-წყალი”).

აშშ-ის პრეზიდენტმა ჰარი ტრუმენმა, დაძაბული ატმოსფერო რომ გაენეიტრალებინა, განაცხადა, _ ეს ტერიტორიული საკითხი მხოლოდ საბჭოთა კავშირ-თურქეთს შორის უნდა გადაწყდესო.

თურქეთის მიერ მიტაცებული ტერიტორიების დაბრუნების კამპანიაში 1945 წლის დეკემბრიდან ჩაერთო საქართველოც. 1945 წლის 14-20 დეკემბერს რუსულ და ქართულ გაზეთებში (“პრავდა”, “იზვესტია”, “კომუნისტი”, “ზარია ვოსტოკა”) გამოქვეყნდა ქართველი მეცნიერების _ სიმონ ჯანაშიასა და ნიკო ბერძენიშვილის წერილი “თურქეთისადმი ჩვენი კანონიერი პრეტენზიების შესახებ”, რომელშიც ნათქვამია:

“ქართველმა ხალხმა, რომელმაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ფაშიზმის განადგურების საქმეში, უფლება მოიპოვა, წარადგინოს თავისი კანონიერი მოთხოვნები. მივმართავთ მსოფლიო საზოგადოებრივ აზრს თურქეთის მიერ წართმეული ჩვენი ძველისძველი მიწა-წყლის შესახებ. საქმე ეხება არა უმნიშვნელო ტერიტორიულ შევიწროებას, არამედ ჩვენი ხალხის ინდივიდუალობის აკვანს, ჩვენგან მიტაცებულს _ დანაშაულს, რომელმაც ორად გაკვეთა ეროვნული სხეული. საქმე ეხება ქართველი ხალხის საუკუნეობრივი ბრძოლის საგანს _ ჩვენი უძველესი მიწა-წყლის დაბრუნებას”. წერილი მთავრდება მოთხოვნით: “ქართველ ხალხს უნდა დაუბრუნდეს თავისი მიწა–წყალი, რომელზეც არასოდეს უთქვამს უარი და ვერც იტყვის”.

ტრაპიზონისა და ართვინ-არტაანის დაბრუნების პრობლემა ფართოდ იყო ასახული ქართულ ლიტერატურაშიც: იბეჭდებოდა მოთხრობები (“მტკვრის სათავისკენ”), იწერებოდა და იდგმებოდა პიესები (“ჩაძირული ქვები”), იქმნებოდა პოემები და ლექსები:

“გზის გასწვრივ დგანან ალვები მწკრივად,

თეთრად გაჰკვრია ზეცას ღრუბლები,

მე ტრაპიზონის ოლქკომში ვზივარ,

ოლქკომის მდივანს ვესაუბრები.

კედელზე რუკა ჰკიდია ოლქის,

მდივანი დასცქერს გადაშლილ ფურცელს,

სახეზე დაჰკრავს იერი კოლხის

და ლაპარაკში ლაზურად უქცევს”

(ამონარიდი გრიგოლ აბაშიძის ლექსიდან “ოცნება ტრაპიზონის ოლქკომზე”).

აღსანიშნავია, რომ სსრკ-ის ტერიტორიულ პრეტენზიებზე თურქეთისადმი ილაპარაკა უინსტონ ჩერჩილმა თავის ცნობილ გამოსვლაში ფულტონში (მისურის შტატი, აშშ) 1946 წლის 5 მარტს (ეს გამოსვლა ითვლება “ცივი ომის” დასაწყისად): “თურქეთი და სპარსეთი ღრმად შეშფოთებული და შეწუხებულნი არიან იმ პრეტენზიების გამო, რომლებიც მათ წაუყენეს, და იმ ზემოქმედების გამო, რომელსაც ისინი განიცდიან მოსკოვის მხრიდან…”.

მოგვიანებით საბჭოთა კავშირმა შექმნა საიდუმლო დოკუმენტი სახელწოდებით “ზოგიერთი მოსაზრება ამიერკავკასიის ფრონტის ოპერაციათა დაგეგმვის შესახებ”. ამ დოკუმენტის მიხედვით, საბჭოთა არმია უნდა შესულიყო თურქეთის ტერიტორიის სიღრმეში, ტრაპიზონ–ბაიბურთისა და ყარს–ერზურუმის მიმართულებით. პირველ ეტაპზე (10 დღეში) გაენადგურებინა თურქეთის არმიის დაჯგუფება ყარსისა და ართვინის რაიონებში, შტურმით აეღო ტრაპიზონი, მეორე ეტაპზე (6 დღეში) გაენადგურებინა ოლთის–სარიყამიშის დაჯგუფება, გასულიყო ისპირ–თორთუმის ხაზზე და საბოლოოდ, მესამე ეტაპზე (ოპერაციის დაწყებიდან მე-20 დღეს) დაეკავებინა ერზურუმი.

1946 წლიდან დასავლეთმა კიდევ უფრო გაააქტიურა მოქმედება საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ. ამერიკელი ისტორიკოსი ედუარდ მარკი წერს, რომ, სახელდობრ, თურქეთის გარშემო შექმნილმა კრიზისმა და საბჭოთა კავშირის მზადებამ თურქეთთან ომისთვის, აიძულა ამერიკის შეერთებული შტატები, შეემუშავებინა ატომური ომის გეგმა საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ. საბჭოთა კავშირს კი იმ მომენტში თავისი ატომური ბომბების გადამტანი საშუალებები არ ჰქონდა. ბევრი ექსპერტის აზრით, სწორედ სსრკ-ის დასაშინებლად, რათა ომი არ დაეწყო თურქეთის წინააღმდეგ, ამერიკამ კაცობრიობის ისტორიაში პირველად გამოიყენა ატომური ბომბი და 1945 წლის 6 და 9 აგვისტოს იაპონიის ქალაქები _ ჰიროსიმა და ნაგასაკი მიწასთან გაასწორა.

სხვათა შორის, ჩამონათვალში საბჭოთა კავშირის იმ ქალაქებისა, რომლებშიც ატომური ბომბი უნდა ჩამოეგდოთ ამერიკელებს, თბილისიც შედიოდა.

ტრუმენის დოქტრინის მიხედვით, აშშ დაეხმარა თურქეთს ფინანსური და სამხედრო თვალსაზრისით. 1952 წელს კი თურქეთი ნატოში მიიღეს, რაც მის მიმართ საბჭოთა კავშირის ტერიტორიული პრეტენზიების გამო მოხდა.

ბოლოს და ბოლოს, იოსებ სტალინი იძულებული შეიქნა, თურქეთისადმი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიულ პრეტენზიებზე იმხანად უარი ეთქვა. 1953 წლის 30 მაისს კი სტალინის გარდაცვალებიდან დაახლოებით თვე-ნახევარში საბჭოთა კავშირის მთავრობამ ოფიციალურად თქვა უარი ქართულ-სომხური მიწების დაბრუნებაზე. თურქეთის რესპუბლიკის მთავრობისადმი მიმართვაში აღნიშნული იყო, რომ კეთილმეზობლური ურთიერთობის შენარჩუნებისა და მშვიდობის განმტკიცების მიზნით, საბჭოთა საქართველო და სომხეთი უარს ამბობენ თურქეთისადმი თავიანთ ტერიტორიულ პრეტენზიებზე. ამით საქართველომ დაკარგა ტაო-კლარჯეთის, კოლა-არტაანისა და ლაზეთ-ჭანეთის დაბრუნების შანსი. აღსანიშნავია, რომ თურქეთის რესპუბლიკამ ამ მოვლენების შემდეგ, XX საუკუნის მეორე ნახევარში, მოახერხა, საფუძვლიანად შეეცვალა ამ პროვინციების დემოგრაფიული სურათი. ქართველთა დიდი ნაწილი თურქეთის შიგა პროვინციებში გადაასახლეს.

საქართველოს ამჟამინდელი “სტრატეგიული მოკავშირეების” დამსახურებაა, რომ საქართველოს ტერიტორიის საკმაოდ დიდი ნაწილი (12 ათას კვ.კმ-ზე მეტი) დღეს “ისტორიული მეგობრის”, თურქეთის, შემადგენლობაშია. აი ასე მეგობრულად მოქმედებდა ჩვენი “ისტორიული მეგობარი” თურქეთი, ასე მოქმედებდნენ საქართველოს წინააღმდეგ ახლა უკვე “სტრატეგიული მოკავშირეები” _ აშშ და დიდი ბრიტანეთი; საბჭოთა კავშირი კი, სტალინის ხელმძღვანელობით, მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიო აუმხედრდა, _ რატომ სთხოვ თურქეთს დაპყრობილი ტერიტორიების დაბრუნებასო, მაინც ცდილობდა ძირძველი ქართული მიწების შემოერთებას.

ნიკა კორინთელი