რუსული კულტურა, ისევე როგორც მთელი ქვეყანა, 2022 წელს ტურბულენტურ პერიოდს გადის. სპეცოპერაციის დაწყების შემდეგ არაერთმა მუსიკოსმა და არტისტმა დატოვა ქვეყანა, ხოლო სანქციებმა დასავლეთის ქვეყნებთან კულტურული გაცვლაც გაართულა.
მეორე მხრივ, პოლიტიკოსები სულ უფრო ხშირად საუბრობენ იმაზე, რომ კულტურა განწმენდის პერიოდს გადის. „სვობოდნაია პრესა“ („Свободная пресса“)ესაუბრა საერთაშორისო ფორუმ „ოქროს რაინდის“ („Золотой витязь“) პრეზიდენტს, სახელმწიფო დუმის სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების, საზოგადოებრივი და რელიგიური გაერთიანებების საკითხების კომიტეტის თავმჯდომარის პირველ მოადგილეს, რუსეთის სახალხო არტისტს ნიკოლაი ბურლიაევს იმის შესახებ, თუ როგორი უნდა იყოს თანამედროვე რუსეთის ახალი კულტურული ლანდშაფტი და რა უნდა გააკეთოს სახელმწიფომ კინოს, თეატრისა და, ზოგადად, ხელოვნების მხარდასაჭერად.
„სპ“: — 9 ნოემბერს ვლადიმერ პუტინმა დაამტკიცა რუსული ტრადიციული სულიერი და მორალური ფასეულობების შენარჩუნებისა და განმტკიცების სახელმწიფო პოლიტიკის საფუძვლები. როგორ ფიქრობთ, როგორ შეიძლება და როგორ უნდა გამოვლინდეს ეს სახელმწიფო პოლიტიკა კულტურის სფეროში?
– დადგა ქვების შეგროვების დრო. ეს ჩვეულ რეჟიმში განხორციელდება, რადგან კულტურის მოღვაწეთა უმრავლესობა, ყველა სფეროში – კინოში, თეატრში, მუსიკაში, ლიტერატურაში, ფერწერაში – ამ გადაწყვეტილების გარეშეც ამ კუთხით მუშაობს.
ჩვენი საზოგადოება, მედია ავრცელებს პანიკას იმის გამო, რომ კულტურის ამდენი მოღვაწე წავიდა ქვეყნიდან. არც ისე ბევრი წავიდა, მეტი რომ წასულიყო, უკეთესიც იქნებოდა.
წავიდა ის, ვინც თვალსაჩინო იყო, ვინც ცისფერმა ეკრანმა დააწინაურა… ჩვენი კულტურული სტაგნაციის მთელი ეს სამი ათწლეული, როცა კულტურაზე პასუხისმგებლობა არც ერთ ჩინოვნიკს არ ჰქონდა. უბრალოდ, ფულს აძლევდნენ და აკეთებდნენ რაც სურდათ.
ამიტომ, ახლა ჩვენ გადავწყვიტეთ შევქმნათ რუსეთის კულტურული ფრონტი. 21 ნოემბერს ვიკრიბებით ჩვენს სათათბიროში, სადაც კულტურის ყველა სფეროს – კინოს, თეატრის, მუსიკის, ლიტერატურისა და მხატვრობის – გამოჩენილი მოღვაწენი მოვლენ. მთელი ქვეყანა შემოგვიერთდება, შეიქმნება ფილიალები მთელს რუსეთში და ჩვენ, უბრალოდ, დავანახებთ ჩვენი უზარმაზარი მრავალეროვნული ხალხის კულტურის ერთიანობას.
ასე რომ, ყველაფერი გაგრძელდება, ვფიქრობ, ნორმალურად, რადგან დუმის კედლებში ჩვენ უკვე აქტიურად ვსაუბრობთ რუსული სახელმწიფოს იდეოლოგიის მიღების აუცილებლობაზე. ჩვენი ანტიპოდები, ლიბერალები აღნიშნავენ – ეს კიდევ რა იდეოლოგიაა, ის ხომ კონსტიტუციითაა გაუქმებული. და ვინ შექმნა კონსტიტუცია დასავლური მოდელის მიხედვით? ჩვენმა ლიბერალებმა. ამიტომ შევიტანთ ცვლილებას, რუსეთს უნდა ჰქონდეს იდეოლოგია და საერთოდ არ უნდა გვეშინოდეს ამ სიტყვის. იგი ითარგმნება როგორც მეცნიერება იდეის შესახებ, მეცნიერება იდეალის შესახებ. ვფიქრობ, სახელმწიფოს, რომელიც მომავალ თაობაზე ზრუნავს, აქვს უფლება ჰქონდეს იდეალის საკუთარი მეცნიერება.
„სპ“: – იქნებ უფრო მეტი გვითხრათ კულტურული ფრონტის შესახებ? რა მიზნებსა და ამოცანებს უყენებს ის საკუთარ თავს, რა საქმიანობით იქნება დაკავებული?
– რუსეთის კულტურული ფრონტი არის ეროვნული უპარტიო მოძრაობა, რომელიც აერთიანებს აბსოლუტურად ყველა ნორმალურ, სხვადასხვა ეროვნების პოზიტიურ ადამიანს, რომლებიც მუშაობენ უფლისა და სამშობლოს სადიდებლად. რას ვაპირებთ? ფილიალები გაიხსნება მთელს რუსეთში და დავაკვირდებით კულტურის სამინისტროს საქმიანობას, შეესაბამება თუ არა იგი პრეზიდენტის ბრძანებულებას სახელმწიფო კულტურული პოლიტიკის საფუძვლების შესახებ. ვის აძლევენ გრანტებს და ვის აფერხებენ, როგორც ეს წინა წლებში ხდებოდა.
როგორც ვიცით, ჩვენ ყველანი რუსი ხალხი ვართ, თუმცა რუსი ჩემთვის არის ნებისმიერი ეროვნების ადამიანი, რომელიც ცხოვრობს რუსეთში და უყვარს თავისი სამშობლო. ადრე ისინი მხარს უჭერდნენ გლამურსა და გართობას, საბაზრო “ხელოვნებას” და ფარული ლატენტური რუსოფობიის ელემენტებით აფერხებდნენ იმას, რაც მართლაც დიდი ხნის განმავლობაში მუშაობდა ტრადიციულ სულიერ და მორალურ ფასეულობებზე.
მაგრამ მათი დრო ამოიწურა. ჩვენ გამოვიყვანთ კულტურას საბაზრო ურთიერთობებიდან. ყველაფერი არ უნდა მიეცეს ბაზარს. ატომური იარაღის მიცემა არ არის დაშვებული, რადგან ატომური იარაღია. მაგრამ ეკრანიც არის სახელმწიფოს სტრატეგიული იარაღი. სახელმწიფოს არ შეუძლია უბრალოდ დაუთმოს ყველაფერი. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ ყველა კერძო საქმეს საერთოდ დავხურავთ. არა, ყველა ხელოვანს აქვს მუშაობის უფლება, მაგრამ საკუთარი ფულით და არა ბიუჯეტით. ბიუჯეტი და სახელმწიფო აღარ დაუჭერს მხარს გლამურს, რუსოფობიას, ანტირუსულ თავდასხმებს.
ჩვენ რუსეთში ვცხოვრობთ და რუსეთს თავისი მიზანი აქვს. დასავლეთში სწორედ რუსეთზე ამბობდნენ: „რუსეთის ხსნა მსოფლიოს ხსნაა. რუსეთის სიკვდილი მსოფლიოს სიკვდილია“. ჩვენ თვითონ არ უნდა დავიღუპოთ ახლა და ამ შეშლილ სამყაროს, რომელმაც უღალატა ყველა ქრისტიანულ ფასეულობას, განსაკუთრებით კულტურის მეშვეობით, წარვუდგინოთ ახალი, განათლებული და ჰარმონიული საზოგადოების მოდელი.
ეს არის ისეთი მდგომარეობა, რომელსაც მთელი ჩვენი სულგრძელი ხალხი ელოდება და ეს დროც დადგა. და ჩვენ მივიღებთ იდეოლოგიას, რომელიც არის განმანათლებლური, ჰარმონიული, ლამაზი, ისეთი, რომლითაც ხელმძღვანელობს ყველა ჩვენი კლასიკოსი – დერჟავინიც, პუშკინიც, ლერმონტოვიც, რახმანინოვიც, ტარკოვსკიც, ბონდაჩუკიც… ჩვენი საუკეთესო მხატვრები. ისინი ასე მუშაობდნენ.
„სპ“: – 9 ნოემბერს, გამოსვლაში, თქვენ ასევე ისაუბრეთ კულტურისა და მედიის საზოგადოებრივი კონტროლის აუცილებლობაზე. განა ეს არ იქნება კულტურის მოღვაწეთა სიტყვისა და თვითგამოხატვის თავისუფლების ხელყოფა?
– საზოგადოებრივი საბჭოები აუცილებელია ჩვენი ქვეყნისთვის. ისინი ოდესღაც საბჭოთა ხელისუფლების დროს იყო, და ჯერ კიდევ 1961 წელს, 15 წლის ასაკში, გავხდი რა მოსკოვის საქალაქო საბჭოს თეატრის არტისტი, ვესწრებოდი ამ საჯარო საბჭოებს, რომელშიც შედიოდნენ ჩვენი კულტურის მოციქულები – მორდვინოვი, მარეცკაია, ორლოვა, რანევსკაია, ბერმანი. ისინი მართლაც თეატრის გიგანტები არიან და ისინი სასარგებლო რჩევებს იძლეოდნენ.
ამიტომ, ამისი არ უნდა გვეშინოდეს, ეს საჯარო საბჭოები სხვანაირად უნდა შეიქმნას, ვიდრე ახლაა. თვალს ვადევნებდი კულტურის სამინისტროს, ციფრული განვითარების სამინისტროს საექსპერტო საბჭოებს. კულტურის სამინისტროში დაახლოებით ექვსი თვის წინ ექსპერტთა საბჭოს ოცდაათი წევრიდან 15 ადამიანი იყო ბლოგერი და ინტერნეტპორტალის ხელმძღვანელი, რომლებსაც საერთოდ არაფერი ესმოდათ კინოს შესახებ, მაგრამ ისინი წყვეტდნენ ვისთვის მიეცათ სახელმწიფო ფული, ვისთვის – არა, ისინი ბლოკავდნენ იმას, რაც ნამდვილად საჭიროა პრეზიდენტის ბრძანებულების შესაბამისად. იგივე ხდება ციფრული განვითარების სამინისტროშიც. ექსპერტებიდან 85% ლიბერალია. ჩვენ ასეთ ექსპერტებთან ერთად ვერ შევქმნით განათლებულ საზოგადოებას, ჰარმონიულს, რომელიც მიმართულია უფალი ღმერთისკენ და არა ქვესკნელისკენ.
„სპ“: – თქვენ ახსენეთ, რომ კულტურის მოღვაწეთა ნაწილი ქვეყნიდან წავიდა. ერთ-ერთ ინტერვიუში თქვენ თქვით, რომ ეს არ არის კულტურის დანაკარგი, არამედ წმენდაა. როგორ ფიქრობთ, აქვს თუ არა უფლება ხელოვანს არ დაეთანხმოს დღევანდელ ხელისუფლებას?
— ის, რომ ვინც წავიდა, არ არის დანაკარგი, არამედ წმენდაა, ცალსახაა. ალა პუგაჩოვა, გალკინი, ბორის აკუნინი, დიმიტრი ბიკოვი – უბრალოდ უხამსობაა, რის ნებასაც მათ აქ აძლევდნენ და როგორი მხარდაჭერითაც სარგებლობდნენ… მათი იდეები გარყვნის შესახებ, ჩვენი ლუკტურის დაშლის შესახებ. ახლა ისინი წავიდნენ და იქიდან გამოსცემენ თავიანთ უსუსურ ხმებს. დაე, იქ იმსახურონ. ეს არ არის დანაკარგი.
რაც შეეხება უფლებას, არ დაეთანხმო ხელისუფლებას, იცით, მე თვითონ იშვიათად ვეთანხმებოდი ხელისუფლებას. იმიტომ, რომ კაზაკების შთამომავალი ვარ და მახვილით დავდივარ სიმართლისთვის, ღვთისთვის, რუსეთისთვის. მე ასევე არ ვეთანხმები ბევრ რამეს, რაც ახლა კეთდება ჩვენს ქვეყანაში. მე დიდ პატივს ვცემ ჩვენს პრეზიდენტს, მაგრამ მიკვირს, რომ ხელისუფლებაში ჯერ კიდევ არიან ისინი, ვინც რყვნიდა და ზიანს აყენებდა ჩვენს ქვეყანას…
„სპ“: – როგორ ფიქრობთ, – იდეოლოგია ზღუდავს ხელოვანს?
– სწორი იდეოლოგია არანაირად არ ზღუდავს ხელოვანს. ანდრეი ტარკოვსკი ტოტალიტარულ საზოგადოებაში ცხოვრობდა, ეს მისთვის ძალიან რთული იყო. მაგრამ მას ჩვენი რუსული იდეოლოგია გააჩნდა და ამბობდა, რომ უფლებები შეიძლება ჩამოერთვას, ხელოვანს კი თავისუფლება – ვერასდროს. და ის თავისუფალი იყო ტოტალიტარული რეჟიმის პირობებში. ახლა უფრო ადვილი იქნება. ჩვენ აღარ მივმართავთ პოლიტიკურ ზეწოლას. მე თვითონ ვიქნები პირველი, ვინც ცენზურას შევეწინააღმდეგები, რადგან ტარკოვსკიც, ჩემი მეგობარი, დაზარალდა, ასევე ვისოცკიც, და მე თვითონაც. მაგრამ საზოგადოებრივი კონტროლი უნდა იყოს.
„სპ“: – თქვენ თქვით, რომ ახლა არ არიან ბონდაჩუკის, ტარკოვსკის დონის რეჟისორები. და რაც შეეხება მსახიობებს?
– როგორც ლერმონტოვმა თქვა, სევდიანად ვუყურებ ჩვენს თაობას. ძალიან ვწუხვარ ჩვენი მსახიობების გამო, რადგან ყველა ისინი საბაზრო კინოში ტრიალებენ. გამოვყოფდი 2-4 მსახიობს, რომლებსაც გსიამოვნებს რომ უყურებ. ყველა დანარჩენი არის ერთგვარი ადამიანი, რომელსაც სახეზე გადაგვარების თვისებები აქვს, პრესა კი მათ სექს სიმბოლოებად აქცევს, მათ ენდობიან თეატრები. ძალიან სამწუხაროა. ეს არის ჩვენი ჩინოვნიკების შეცდომები, რომლებიც თეატრებში ნერგავენ მათ, ვისაც იქ მიახლოების უფლებაც კი არ უნდა მისცე. თეატრის ისეთ გამრყვნელებს, როგორებიც არიან ბოგომოლოვი, სერებრენიკოვი, რომლებიც დასცინიან რუს კლასიკოსებს, საერთოდ არ უნდა მიეცეთ თეატრების ხელმძღვანელობის უფლება. ეს დრო წავიდა და უკან აღარ გავიხედავთ, წინ წავალთ.
„სპ“: – თქვენი აზრით, არის თუ არა ზღვარი შემოქმედებით ექსპერიმენტსა და უკვე მიუღებელს შორის?
– რა თქმა უნდა, ასეთი ზღვარი არის. ტყუილად კი არ საუბრობდა იგივე ტარკოვსკი ძალიან ზუსტად და მკვეთრად ავანგარდზე, რომ ეს სიცრუეა და ცდილობენ, შავი კვადრატები და პარალელეპიპედები რაღაც გენიალურად შემოგვასაღონ. ეს სიცრუეა. ესენი არიან მხატვრები, რომლებმაც არ იციან ფუნჯის ხმარება. და ამას ისინი თანამედროვე ხელოვნებას უწოდებენ. იტყუებით, ჩემო ძვირფასებო. როგორც ჩვენმა დიდმა მხატვარმა ივან კრამსკოიმ თქვა, თანამედროვე ხელოვნება არ არსებობს. ხელოვნება ან არის ან არ არის…
„სპ“: – ახლა დასავლეთში ანტირუსული განწყობები სუფევს, კულტურული კავშირები წყდება. შეძლებს თუ არა რუსული კულტურა იზოლირებულად განვითარდეს?
– რუსეთს სულ სხვა გზა აქვს. ჩვენ უკვე ვთქვით, რომ რუსეთის ხსნა არის მსოფლიოს ხსნა. დასავლეთს ეს ესმის. ერთ მასწავლებელს დაუსვეს კითხვა: “მასწავლებელო, რა უნდა გავაკეთოთ, თუ ამ სამყაროში არსებობს ბოროტების ასეთი ძლიერი ხაზი, როგორ გავუმკლავდეთ მას?” მან უპასუხა, რომ არ იყო აუცილებელი მუშტებით ბრძოლა. თუ არსებობს ბოროტების ეს ხაზი, მაშინ აუცილებელია მასზე სიკეთის ძლიერი ხაზის გატარება, ბოროტებისთვის მიუწვდომელი.
და მთელი მსოფლიო გაკვირვებით შეხედავს რუსეთს, თურმე მათ შეუძლიათ იქ ცხოვრება, თურმე ხელი შეუშალეს ლგბტ-ს პოპულარიზაციას, რომელიც კლავს ამ სამყაროს. და ჩვენ ახლა სახელმწიფო დუმაში ვართ ყველაზე მნიშვნელოვანი ისტორიული კანონის მიღების ზღურბლზე, რომელიც კრძალავს არატრადიციული ღირებულებების პროპაგანდას. ჩვენ გავაკეთებთ ჩვენს საქმეს, ვიმღერებთ იდუმალი რუსული სულის სიმღერას. რატომ არის ის იდუმალი დასავლური სამყაროსთვის? ნება მომეცით აგიხსნათ: დასავლური სამყარო ცხოვრობს ადამიანის უფლებების მიხედვით, თვითდამკვიდრების მიხედვით, ჩვენ ვცხოვრობთ თავდადებით, სიყვარულით და, ამიტომაც, ჩვენი სული მათთვის იდუმალია.
