GEWORLD.NET:
მოდით, პირდაპირ ვიტყვი, დღეს გთავაზობთ საუბარს დიდ ქართველ რეჟისორთან და უზადო პიროვნებასთან თემურ ჩხეიძესთან, რომლის შემოქმედებითი ბიოგრაფია ყველამ კარგად იცით. ოც წელიწადზე მეტია, რაც ბატონი თემური სანკტ-პეტერბურგის ტოვსტონოგოვის სახელობის დიდ დრამატულ თეატრში მოღვაწეობს – თავიდან რეჟისორად, შემდეგ – მთავარ რეჟისორად, კარგა ხანია, თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელია. ადრე, ახალგაზრდობაში, ზუგდიდის თეატრში მუშაობდა, თბილისის მოზარდ მაყურებელთა თეატრში, რუსთაველის, მარჯანიშვილის სახელობის თეატრებში. დადგმული აქვს საოპერო სპექტაკლები პარიზში, მილანში (ლა სკალა), ნიუ იორკის მეტროპოლიტენ ოპერაში, მოსკოვის დიდ თეატრში და ა.შ. 1978 წლიდან 12 წლის განმავლობაში საქართველოს ტელევიზიისა და რადიომაუწყებლობის სახელმწიფო კომიტეტის ტელეთეატრს ხელმძღვანელობდა. თუ რამე გამომრჩა, შემინდეთ. ორიოდ დღის წინათ პეტერბურგიდან თბილისში ჩამოვიდა.
– დაბრუნდით, ბატონო თემურ, თუ ჩამოხვედით?
– ჩამოვედი. არ ვიცი, კიდევ რამდენ ხანს გაგრძელდება ჩემი ასე ყოფნა. ბოლო ხელშეკრულება შარშან დამიდეს – 2015 წლამდე. კი არის ხელშეკრულებაში პუნქტი, რომლის ძალით შემიძლია ნებისმიერ დროს გავწყვიტო კონტრაქტი, მაგრამ შემოქმედებითის გარდა ზნეობრივი მომენტი მაწუხებს. ამჟამად მიმდინარეობს ტოვსტონოგოვის სახელობის პეტერბურგის დიდი დრამატული თეატრის რეკონსტრუქცია, რომლის შენობა ძალიან დაზიანებულია. 8 თვე გავიდა და ისევ საძირკველს უტრიალებენ, წყალია საძირკველში. მოგეხსენებათ, სად ააშენა პეტრე დიდმა დედაქალაქი. გვპირდებიან, ორ წელიწადში დავამთავრებთო, რისაც ნაკლებად მჯერა.
მოკლედ, იდეაფიქსი მაქვს, დავაბრუნო თეატრი თავის შენობაში. ახლა ხან გორკის სახელობის კულტურის სახლის სცენაზე ვთამაშობთ, ხან – სად, ვგეგმავ გასტროლებს, მაგრამ სანამ საკუთარ სახლში, თეატრი კი სახლია, არ დავაბრუნებ შემოქმედებით კოლექტივს, პეტერბურგში უნდა ვიყო. ქუჩაში ხომ არ დავტოვებ?
რომ დავაბრუნებ და შემდეგ… დავბერდები კიდეც (ეღიმება).
– რა დროს სიბერეა?!
– არა, ეგრეა… ჯერჯერობით ჩამოვედი, შვებულება მეკუთვნის (ეღიმება), ორთვიანი.
– ზნეობა და შემოქმედება ახსენეთ. ალბათ, ეს ორი მომენტი დაგიდგათ 2008 წლის აგვისტოში, როცა პეტერბურგში ჩასვლა დააგვიანეთ?
– კი, საფუძვლიანად დავაგვიანე. მაშინ ბოლოს და ბოლოს გადავწყვიტე, რომ თეატრი, რომელიც ოცი წლის მანძილზე ყველანაირად მიწყობდა ხელს, ოღონდ რაიმე გამეკეთებინა, თეატრი, რომელმაც კირილ ლავროვის ამ ქვეყნიდან წასვლის შემდეგ, არავინ არ მოინდომა ხელმძღვანელად ჩემ გარდა, თეატრი, რომელსაც, ჩემი იქით იყოს და, საქართველოს სიყვარულისა და პატივისცემის გარდა სხვა არაფერი დაუმტკიცებია, ღალატის ღირსი არ არის. ერთმა იქ მომუშავე მსახიობმა მითხრა, ჩვენ გენეტიკური სიყვარული გვაქვსო საქართველოს მიმართ – 28 წელიწადი ტოვსტონოგოვი ჩვენი ხელმძღვანელი იყოო. ტოვსტონოგოვს ქართველს უძახიან ისინი, ვინც მასთან ერთად მუშაობდა: Наш грузин. ახალგაზრდობისთვის ლეგენდაა. ჩვენთან ითვლება რუსად, ცხადია.
ქართული აქცენტი ჩვენთვის მშობლიური აქცენტიაო, – ამბობენ (ეღიმება), სხვანაირად ვერც წარმოუდგენიათ.
მე შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ ხელოვნებას ბევრი რამის შეცვლა შეუძლია ცხოვრებაში. გამოვედი ამ ასაკიდან. რეალისტურად ვუყურებ. მაგრამ, თუ ხელოვნების ნაწარმოები ერთი დღით მაინც დააფიქრებს ადამიანს რაღაცაზე, უკვე ღირს, რომ ის არსებობდეს. თეატრალურ ხელოვნებაზე ვლაპარაკობ.
მაშინაც დიდი ტანჯვის შედეგად და დიდი ფიქრის შემდეგ მაინც გადავწყვიტე, რომ ჩემი საპროტესტო კონკრეტულ თეატრს არაფერი დაუშავებია.
თავს უფლებას ვაძლევ, ვთქვა, რომ არ შევცდი, რაც შემდგომმა ორმა წელმა, იმ თეატრში გატარებულმა, ნათლად დამანახა.
ადრეც მქონდა დაგვიანებით ჩასვლის შემთხვევა. მაშინ თეატრის ხელმძღვანელი ლავროვი იყო, მე კი – რიგითი, მაგრამ მის თეატრში მომუშავე რეჟისორი.
– ამბობენ, რომ კირილ ლავროვთან ძალიან კარგი ურთიერთობა გქონდათ.
– ლავროვთან იდეალური ურთიერთობა რომ არ მქონოდა, ეს ოცი წელიწადი არ იქნებოდა. ცოტა მერიდება, რომ ვამბობ, მაგრამ გაუთავებლად იდგა საკითხი ჩემი თეატრში ყოფნის: ლავროვი ყოველთვის მეუბნებოდა, მე დღესვე წავალ, ოღონდ შენ დარჩიო. ვუპასუხებდი, რომ არც თქვენ მიგატოვებთ, არც თეატრს, ოღონდ თქვენ უნდა იყოთ ხელმძღვანელი. ლავროვს ჰქონდა ფანტასტიკური წონა, სიყვარული და მოწიწება მთელი რუსეთის. უნიკალური თვისებების ადამიანი გახლდათ…
ხომ გახსოვთ, პანკისი რომ დაბომბეს რუსეთის თვითმფრინავებმა?
– მახსოვს… შემდეგ ბოდიშიც მოიხადეს.
– აი, მაშინ არ წავედი პეტერბურგში. სამ დღეში ჩამოფრინდა ლავროვი თბილისში.
– მაშინ იყო პირდაპირი რეისები.
– იყო. ჩამოფრინდა, წავედით ლიკანში, გავეცალეთ ყველაფერს.
– ლიკანი მაშინ გაყიდული არ იყო.
– არ იყო გაყიდული… (პაუზა). იქაურ სიმყუდროვეში გადავწყვიტეთ ყველაფერი. ჰოდა, ერთ ნისლიან დღეს, როცა ვსეირნობდით ამ სამოთხეში, მოსკოვიდან დარეკა ოლეგ ტაბაკოვმა, მოსკოვის სამხატვრო თეატრის ხელმძღვანელმა. მასთანაც ვდგამდი სპექტაკლს. იქაც არ ჩავედი, ცხადია. ვუთხარი, ერთი წუთით წარმოიდგინეთ, ჩემი სახლიდან 70 კილომეტრში რუსეთის თვითმფრინავებმა დაბომბეს საქართველოს ტერიტორია და მე მოსკოვში ჩამოვიდე?! ის იქიდან მეუბნება – პეტერბურგში ხომ მიდიხარ? პეტერბურგი სხვა არის-მეთქი (იცინის). მოსკოვში ჩამოვიდე და სპექტაკლი დავდგა?! პეტერბურგში მართლა სხვაა, ასე მგონია.
– ისე მოხდა, რომ აგვისტოს ომის დროს ინფარქტის გამო შუნტირების ოპერაცია გამიკეთეს სასწრაფოდ გულიკო ჩაფიძის კლინიკაში. მაშინ ქალბატონმა გულიკომ მითხრა, რომ ომი და პოლიტიკა საავადმყოფოს კართან მთავრდება.
თეატრის კარი თუ თამაშობს მსგავსი ბარიერის როლს?
აღწევს საქართველოს ამბები თქვენს თეატრამდე?
– მე გამიჭირდება ამ შეკითხვაზე პასუხის გაცემა იმ მიზეზის გამო, რომ, ეტყობა, ისეთ ხალხში ვტრიალებ, ისეთი ხალხი მახვევია გარს და ისეთი ხალხის გვერდით ვდგავარ, სხვანაირად რომც ფიქრობდნენ, არც მაგრძნობინებენ. შეიძლება, მე არ მაქვს ასპროცენტიანი სუფთა და ნათელი სურათი, მაგრამ იმის მოწმე კი ვარ, რომ ისინი შეძლებისდაგვარად ცდილობენ, რაც შეიძლება ხშირად გამოხატონ თავიანთი პოზიცია – განა შეიძლებაო ჩვენი გახლეჩა საქართველოსთან? მის კულტურასთან ურთიერთობის გაწყვეტა? აი, ეს უნდათ, რომ გამაგონონ. ძალიან ხშირად.
რუსებს აქვთ გამოთქმა – სხვისი სული ბნელეთიაო…
– Чужая душа потемки.
– დიახ. მაგრამ მართლა აფასებენ ქართულ ხელოვნებას. რას ამბობთ: ქართულ კინოს რომ სახელი ჰქონდა, ქართულ თეატრს რომ სახელი ჰქონდა!
მინდა დავდგა კოროსტილიოვის პიესა ფიროსმანზე, გეგმაში მაქვს.
– ჩვენთან ადრე რომ დაიდგა?..
– ბატონმა გიგამ დადგა. ოთარ მეღვინეთუხუცესი თამაშობდა ფიროსმანს. რუსთაველში დაიდგა ჯერ, შემდეგ მარჯანიშვილში გადიოდა. ოთარის ერთ-ერთი საუკეთესო როლია, მის ბიოგრაფიაში გამორჩეული.
უნდა გენახათ, რა ინტერესი გამოიჩინეს მხატვრებმა! ისეთი საუკეთესო ანალიტიკურ-მხატვრული ნამუშევარი ფიროსმანზე, როგორიც ერიკ კუზნეცოვის წიგნია, იშვიათია. ერთ-ერთი საუკეთესო წიგნია, სულო ცოდვილო, თუ საუკეთესო არა.
პიესა, ხომ კოროსტილოვის დაწერილია. როგორ მოახერხა ამ რუსმა კაცმა ასე ქართული სულით გაეჟღინთა ეს ნაწარმოები, არ ვიცი…
შეიძლება, კულტურის ხალხს ნაკლებად აინტერესებს პოლიტიკური პრობლემები. მაგრამ თეატრის კართან პოლიტიკა ვერ დამთავრდება, იმიტომ, რომ პოლიტიკა ქვეყნის ბედია. ყველას ჩვენებურად გვესმის იგი, მაგრამ იმიტომ არა, რომ ერთმანეთის მტრები ვართ. ყველას ჩვენებურად გვინდა ქვეყნის გადარჩენა და უკეთესი ცხოვრება. არა? ჩვენი ქვეყნის გარეშე ვინ ვართ, უკაცრავად, ან თქვენ, ან მე? არ არის ეს მაღალფარდოვანი სიტყვები, მართლა ასეა.
– არ უნდა მოგვექცნენ ჩვენ – ხალხს როგორც მტრებს.
– კი, მაგრამ არც ხალხია ერთგვაროვანი მასა, თუმცა სამშობლო ერთი გვაქვს და ენაც.
ჩვენ უმდიდრესი ენის პატრონი ვართ, რომელიც რატომღაც თანდათან კნინდება და კნინდება დამოუკიდებელ საქართველოში. რატომ უნდა ყოფილიყო საბჭოთა კავშირის დროს ქართული ენა გაცილებით მაღალ დონეზე, ვიდრე დღეს არის? პრესაში, ბოდიშს ვიხდი, ტელეეკრანიდან იქნება თუ რადიოეთერით გადმოცემული, ვერ ვიგებ, არ მესმის! თვალსა და ხელს შუა ენა იმდენად მახინჯდება, რომ ერთ-ერთ ყველაზე საგანგაშო პრობლემად ყალიბდება. მე, მაგალითად, საპროტესტო აქციას ამის გამო ჩავატარებდი. ეს არ არის უმუშევრობაზე ნაკლები პრობლემა, თუ მეტი არა!
– მამული, ენა, სარწმუნოება.
– დიახ. თუ კი ამ ცნებებს ვერ ვუპატრონეთ, ესე იგი, ძალიან ტყუილად მოვსულვართ ამქვეყნად. არა? და როგორ შეიძლება, აი ეს საკითხები თეატრის კართან დამთავრდეს?! პოლიტიკაც ამაზე უნდა მუშაობდეს – ამ ცნებების გადასარჩენად, რომლებიც შეადუღაბებს ერს. ალბათ.
იქნება საწინააღმდეგო აზრი? იყოს, ღმერთო ჩემო! ურთიერთდაპირისპირებულ აზრთა გარეშე წინ არაფერი წაიწევს, არა?
მე კი, იმედი მაქვს, იმ კრეტინებს არ განვეკუთვნები, რომლებიც თვლიან, რომ მარტო თვითონ არიან მართლები. მარტო თვითონ რასაც ფიქრობენ, ისაა ჭეშმარიტება, დანარჩენს დავასხითო თავს ლაფი.
– ეს-ესაა თქვით, რომ ხელოვნება ვერ შეცვლის ცხოვრებას, მაგრამ ის იდიოტური შოუები, რომლებიც საქართველოში იმართება, ხომ რყვნის, აჩლუნგებს, აპრიმიტიულებს ახალ თაობას? ესე იგი, ცვლის…
– აფუჭებს. გაფუჭება ადვილია. მე მეჩვენება… მეჩვენება ზრდილობის გამო გითხარით, თორემ დარწმუნებული ვარ, რომ ეს მსოფლიო ტენდენციაა.
მთელი რუსეთი, ხელოვანთა რუსეთი, ასე ვთქვათ, იმავეს ტირის. იმავე განგაშს ტეხს. ევროპასაც იგივე აწუხებს.
– დეგრადაცია ხდება?
– რაღაც იოლდება. გაცილებით ჭარბი ხდება პროდუქცია, რომელიც ერთნიშნა აღქმაზეა გათვლილი. და არა ჩაღრმავება-ჩაყურყუმალავებაზე; არა იმაზე, რომ იფიქროს ადამიანმა, არამედ ერთნიშნად აღიქვას.
ხანდახან ვფიქრობ, რომ შეიძლება ჩვენ ვართ ბოლო თაობა, რომელმაც სიტყვით მივიღეთ განათლება. ესენი გამოსახულებით იღებენ. იმ გამოსახულებაზეც ხშირად სიტყვაა, აბა, სად წავლენ სიტყვის გარეშე, მაგრამ… არ ვიცი, კარგია ეს თუ ცუდი.
ისინი, ჩვენი შვილების და, უფრო მეტად შვილიშვილების თაობა, რომ ბევრად უფრო ინფორმირებულია, ვიდრე მე და თქვენ მათ ასაკში ვიყავით, ფაქტია.
შეიძლება, წიგნს ჩვენ უფრო მეტად ვუღრმავდებოდით და ვეფლობოდით, ქვეტექსტის ამოცნობა ჩვენ უკეთ ვიცოდით. ესენი ტექსტის ანაბარა არიან.
კი არ ვაკრიტიკებ, ვამბობ, როგორც მოცემულობას. ასე მგონია, ჩვენი ინტერესთა სფერო უფრო ფართო იყო. რა ვიცი. ეგებ, მეჩვენება?
– ხელოვნებაზე რომ გადავიდეთ, მაგალითად, მუსიკალურ ხელოვნებაზე, რომელი თბილისია თქვენთვის უფრო ახლობელი – იტალიური ოპერების მელოდიები რომ ისმოდა ქალაქის ქუჩებში თუ თანამედროვე როკი და რეპი?
– მე მელოდიაზე და ჰარმონიაზე ვარ აღზრდილი. ნებისმიერი, ახლადწარმოშობილი მიმართულება, რომელიც თავიდან ჰგავს პროტესტს, რაღაცის ჯინაზე, ნგრევაზე წარმოშობილს, ან ძალიან მალე მოკვდება, ან რაღაც კვალს დაამჩნევს და მერე და მერე შეიძლება სახე იცვალოს. ენა შემოდის – ახალი ან ძალიან მივიწყებული და სახეშეცვლილი გვიბრუნდება.
ერთ რამეში ვარ დარწმუნებული, თუ თეატრზე შევჩერდებით: ნებისმიერ შემთხვევაში თეატრს ერთ-ერთი ძირითადი ფუნქცია არ უნდა დაეკარგოს – მაყურებელზე ემოციური ზემოქმედების უნარი. თუ ეს არ ხდება, მაშინ ჩვენ აღარაფერი გვაქვს სალაპარაკო. მაგრამ თუ ხდება, თუნდაც ჩვენთვის დაუშვებელი ფორმებითაც კი, უკვე ყურადღების ღირსია.
მოულოდნელს რა სჯობია.
მაგრამ იაფფასიანი და ფუყე მიუღებელია.
– თქვენ ერთგან გაქვთ ნათქვამი, რომ შექსპირსა და შილერს დღეს ისე არ დგამენ, როგორც მათ სიცოცხლეში.
– ცხადია. ჩვენ წესიერად არც ვიცით, როგორ დგამდნენ მათ სიცოცხლეში.
მათ პიესებს, რა თქმა უნდა, დღეს სულ სხვა ჟღერადობა აქვს. შექსპირსა და შილერს ერთი წუთით თავი გავანებოთ, მეოცე საუკუნეში გადმოვინაცვლოთ. ჩვენ მოვესწარით იმას, რომ იყიდებოდა ფირფიტები, რომლებზეც ჩაწერილი იყო სტანისლავსკის მიერ სამხატვრო თეატრის დაარსების პირველ წლებში დადგმული ჩეხოვის “სამი და”. ამ თეატრმა, თქვენმა მკითხველებმა იციან, რევოლუცია მოახდინა თეატრალურ სამყაროში, როგორც უაღრესად ცხოვრებისეულმა და უდიდესი რეალიზმის მომტანმა თეატრმა. მისმა ესთეტიკამ მთელი ევროპის თეატრალური ხელოვნების განვითარებაზე იქონია უდიდესი გავლენა. ამას ევროპა არამც თუ უარყოფს, არამედ თამამად აცხადებს.
რომ მოისმინოთ ის ჩანაწერი, დარწმუნდებით, რომ რეჩიტატივით ლაპარაკობენ, მღერიან. ასე ადამიანები არ ლაპარაკობენ…
– კონსერვატორი ხართ თუ რეფორმატორი?
– კონსერვატორი ვარ იმაში, რა ფუნქციაც აკისრია თეატრს. ავანგარდში არასოდეს ვიყავი. საერთოდ არ ვარ რევოლუციის მომხრე – არც პოლიტიკაში, არც ხელოვნებაში. ევოლუციის მომხრე ვარ. რაში ვარ, იცით, კონსერვატორი? ჩემი სპექტაკლიდან რომ გახვალთ, არ უნდა თქვათ, რა იყო ეს? ვერაფერი გავიგე. რა უნდოდა საერთოდ და რატომ მიგვიწვია თეატრში?
მომხრე ვარ იმისა, რომ ყველაფერი იყოს ნათლად აღქმული. სხვაა, დამეთანხმებიან თუ არა. მაგრამ რებუსი რომ დაგახვედროთ, არ მინდა. არც ის მინდა, მთლად პრიმიტიულ სპექტაკლზე მოგიწვიოთ.
კონსერვატორი კი ვარ, მაგრამ ჩამორჩენილობაზე საშინელი არაფერი არსებობს.
ვცდილობ, ჩემო ბატონო, თორემ ვახერხებ-მეთქი, ხომ არ ვამბობ!
– “სამანიშვილის დედინაცვალს” დადგამდით ახლა?
– არა. ძალიან კარგი სპექტაკლი იყო. მადლობა რობერტ სტურუას, ვისთან ერთადაც ჩვენს ახალგაზრდობაში დავდგით ეს სპექტაკლი. თავის დროისთვის კარგი იყო, ახლა – არა. ხანდახან ბედი რომ გაგიმართლებს და რაღაც რომ გამოგივა, დაანებე თავი, აღარ უნდა დაუბრუნდე!
– ავქსენტი ცაგარელის “ძველი ვოდევილები” რომ ახლაც კარგად აღიქმება?
– მერე რა, მერე რა! კარგად აღიქმება ის, რაც კარგად არის ნათამაშები, იაფფასიანად ნათამაშებს კარგად ვერ მიიღებენ. ადამიანს ყოველთვის აქვს მოთხოვნილება სიხალისის, არაფერი არ არის იმაში ცუდი, რომ ადამიანი კომედიას ელტვის. მთელ მსოფლიოში კომედიას მეტი მაყურებელი ჰყავს, ალბათ. მერე რა?
– ავტორების მდიდარი სპექტრით ხართ წარმოდგენილი თქვენს შემოქმედებაში: ნოდარ დუმბაძე, შექსპირი, ლეო ქიაჩელი, “სეილემელი ჯადოქრებიც” დაგიდგამთ და “ანტიგონეც”, ოპერებიც – “დონ კარლოსი”, “მფრინავი ჰოლანდიელი” და ასე შემდეგ; მათ შორის, – მილანის ლა სკალაში, მეტროპოლიტენ ოპერაში, პარიზში… უსასრულოდ შეიძლება გავაგრძელოთ…
– არც ისეთი ფართო და მდიდარი სპექტრია. მე ყოველთვის ვცდილობ, დროზე მივხვდე, რა არ არის ჩემი გასაკეთებელი…
– ნეტავი, ჩვენი პოლიტიკოსებიც ასე ფიქრობდნენ…
– ბოლო დროს მოვკიდე ხელი ისეთ დრამატურგიას, რომელსაც ადრე არ შევხებივარ.
აი, მაგალითად, თბილისში, მარჯანიშვილის თეატრის მცირე სცენაზე ძალიან თავშეკავებულად გადის ირლანდიელი ავტორის “ბრმა მხედველი”. სრულიად გამორჩეულად თამაშობენ მსახიობები. სრულიად განსხვავებული დრამატურგიაა იმასთან შედარებით, რასაც ვართ მიჩვეული, ყოველ შემთხვევაში, – მე. სრულებით არ ჰგავს იმ პიესებს სტრუქტურითა და ესთეტიკით, რომლებიც ადრე დამიდგამს. მაგრამ ფაქტია, რომ ვინც მოდის სპექტაკლზე, სულგანაბული უყურებს და უსმენს. მთავარია, რომ არ გავუწყვიტო აზროვნების ის ჯაჭვი, რომელმაც ჩაითრია. რომ შეწყდეს, მტერსა და ავს! მერე რა, ნუ მოვა რვაასი და ათასი მაყურებელი. მცირე სცენაზე იმიტომ დავდგი, რომ ერთდროულად ცოტა მაყურებელმა ნახოს.
– კამერულია?
– დიახ. ხომ არის ისეთი ისტორიები, რომლებსაც გიამბობთ, როცა ორნი ვსხედვართ. მაგრამ მიტინგზე ვერ მოვყვები. ვერც გავაგონებ და არც აღიქმება. მე და თქვენ გვყოფნის იმის ტაქტი, სად რა მოვყვეთ. ასეა სცენაზეც. ყოველთვის ვცდილობ, ამოვხსნა ასეთი ავტორი, მე კი არ დავიმსგავსო, პირიქით, – მე დავემსგავსო.
– სადღაც ამოვიკითხე, რომ თქვენი კრედოა მინიმალურით მაქსიმალურის გამოხატვა.
– მე არ მინდა თავბრუ დაგახვიოთ იმით, რომ, არიქა, სცენაზე რაღაც საშინელება ხდება. მინდა, მინიმალური საშუალებით თქვენი ყურადღების კონცენტრაცია გამოვიწვიო. სცენაზე არაფერი არ მაქვს, რაც აუცილებელი არ არის იმის გარდა. არ მინდა, თვალი მოგჭრათ. მინდა, ჩაგითრიოთ აზროვნებაში. ამისთვის კი აუცილებელი, მაგრამ მინიმალური, საშუალებები უნდა ვიხმარო.
არსებობს სხვა მიდგომაც – “თვალი ჭამს და თვალი სვამსო”, რაც მე არ გამომადგება. აი, ბერები სენაკებში იყვნენ, მინიმალური ჰქონდათ ყველაფერი, მაგრამ სულიერების რა სიმაღლეებს სწვდებოდნენ!
მაგრამ ისიც არის, რომ, ვთქვათ, პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარში თუ შეხვალ, ირგვლივ იმდენი სიუჟეტია, რომ თვალს ვერ მოწყვეტ.
– წმინდა პეტრეს ტაძარი…
– სადაც გნებავთ. მაგრამ უფრო თავშეკავებულობაა მართლმადიდებელ ტაძრებში, თუმცა აქაც ბევრი მოხატულობაა. გენიალურია ტაძრები, რომლებიც ვახსენეთ, ან გერმანული, თუნდაც კიოლნის ტაძარი. მაგრამ მე მაინც ჯვრის მონასტრის მოტრფიალე უფრო ვარ. მისი მინიმალიზმი მირჩევნია.
– მაგრამ ან “პრინცესა ტურანდოტის”, ან “აიდას” დადგმა (ოპერებიც დადგმული გაქვთ) როგორ წარმოგიდგენიათ მინიმალური საშუალებებით?
– ამიტომაც არ ვდგამ, ჩემო ბატონო. ოპერაში ჩემი მისვლა ვალერი გერგიევის ახირებაა. პეტერბურგში ჩემი დადგმული სპექტაკლები ნახა და შემომთავაზა პროკოფიევის “ომი და მშვიდობა” ტოლსტოის მიხედვით. ვალერი, არ გამაგიჟო, ოპერა ჩემს ცხოვრებაში არ დამიდგამს და ამხელა ეპოპეას როგორ მთავაზობ-მეთქი?! მეორედ შემომთავაზა პროკოფიევის “მოთამაშე” (Игрок) დოსტოევსკის მიხედვით.
– პრემიაც მიიღეთ.
– მივიღეთ და დავდგით კიდეც ნიუ იორკის მეტროპოლიტენ ოპერაში. უცებ მივხვდი, რომ ჩემია, მარტო დოსტოევსკის გამო არა. მუსიკაც ისეთია, პროკოფიევის.
– სტრავინსკის “პეტრუშკას” დადგამთ?
– არა, ალბათ. არ ვიცი. არა, არა. არ არის ჩემი. აქ კი, პროკოფიევს რომ ვდგამდი, ისე ვმუშაობდი მომღერლებთან, როგორც დრამაში – მსახიობებთან. ბედად, კარგი მომღერლები შემხვდნენ, ნიჭიერი მსახიობები, ხოლო ხმა და მუსიკალობა ხომ ჰქონდათ და ჰქონდათ.
– ორიოდ სიტყვა, თუ შეიძლება, ადამიანურ ურთიერთობებზე. მეგობრული ურთიერთობის პრობლემა არ დაგიდგათ სანკტ-პეტერბურგში?
– ამდენი წელიწადი რომ მუშაობ ერთ ადგილზე, ცხადია, მეგობრებიც გაჩნდებიან.
– აქაური მეგობრები?
– აქაურ მეგობრებს რა მიმატოვებინებს! ისინი მთელი ჩემი ცხოვრებაა. მე ხელს მიწყობს, ჩემო ბატონო, ის, რომ მთლიანად წასულად არ მიმაჩნია თავი, თუნდაც იმიტომ, საშუალოდ წელიწად-ნახევარში ერთხელ თბილისში ვდგამ სპექტაკლს. სოხუმის თეატრის ქართულ დასში დავდგი ოდიშარიას “ზღვა, რომელიც შორია” (სპეციალურად ამ თეატრისთვის დავაწერინეთ), ისე მიყვარდა ის სპექტაკლი… აღარ გადის, სამწუხაროდ. რაღაც აირია სოხუმის თეატრში…
იმ სპექტაკლშიც ერთნიშნად არაფერს არ ვწყვეტდი.
სანამ არ დავფიქრდებით, ჩვენ რაში ვართ დამნაშავე, ჭეშმარიტებამდე ვერ მივალთ. საკუთარ თავს ვეუბნები, თქვენ კი არა: ყველაზე ძნელი ცხოვრებაში არის საკუთარი შეცდომის პოვნა.
– მახსენდება თქვენი ნათქვამი, რომ თვით ეს პროცესია ძალიან საინტერესო. ხომ არ ნიშნავს ეს თვითგვემას, ცნობილ самоедство-ს?
– თვითგვემას – არა! არავითარ შემთხვევაში, ჩემო ბატონო! მე რომ ვიცოდე, სხვას რა უნდა მოვთხოვო, უნდა ვიცოდე ჩემი შეცდომა სად არის. ვინ მომცა უფლება, მოგთხოვოთ პასუხი, როცა ვერ გავრკვეულვარ, მე თვითონ რა დავაშავე?!
– “А судьи кто?”
– და როცა მოსამართლენი არ არიან, ვიზრუნოთ, რომ ჩვენვე ვიყოთ ჩვენი თავის მოსამართლენი. მე პირადად ეს პროფესიიდან მომდევს. უწინარეს ყოვლისა, უნდა გავიგო, რა ამოძრავებდა ყველა მოქმედ პირს და რა არის მათი შეცდომა. სხვანაირად რეპეტიციას ვერ ჩავატარებ, არათუ სპექტაკლს დავდგამ.
– ბოლო შეკითხვა: უსასრულო, მოგეხსენებათ, არაფერია, და როგორ ესახება პეტერბურგის შემდგომი პერიოდის პერსპექტივა თემურ ჩხეიძეს?
– რა ვიცი, რა და როდის მოხდება… ყველაზე საშინელი პერიოდი, რომლისაც ძალიან მეშინია, ისაა, როცა მსახიობები მე არ გამაგონებენ, მაგრამ ზურგს უკან იტყვიან: ამ ბებერთან რა შევა რეპეტიციაზეო. ეს იქნება ის სიკვდილი, რომლისაც ბიოლოგიურ სიკვდილზე უფრო მეშინია.
არ მინდა, აქამდე მივიდეს საქმე. ღმერთმა არ წამართვას იმის უნარი, რომ დროზე მივხვდე, როდის უნდა გავჩერდე.
* * *
რა დროს გაჩერებაა, ბატონო თემურ! თქვენი შემოქმედებითი ცხოვრება ,მთამსვლელების ენით რომ ვთქვათ, ტრავერსს ჰგავს, მწვერვალიდან მწვერვალს რომ იპყრობენ ბარში ჩაუსვლელად.
მწვერვალებს რა გამოლევს.
თქვენი დასაპყრობია!
ესაუბრა არმაზ სანებლიძე
